Marlene Dumas vanuit Belgisch perspectief

Posted By Annelies Vanbelle

25 jaar samenwerking, dat schept een band. Dat die er ook werkelijk is, lees je in het bijna emotionele voorwoord van galeriehouder Frank Demaegd, in het nieuwe boek ‘MARLENE DUMAS – Zeno X Gallery, 25 years of collaboration.’

Een rijkgevuld document dat zowel overvloedig beeld biedt voor de liefhebbers van Marlenes werk, als historische duiding van een lang en boeiend parcours, waaronder vijf solotentoonstellingen in Zeno X sinds 1993. Dit gelardeerd met pittige petites histoires die het geheel extra crunch geven. Denk aan het portret dat Dumas maakte van Luc Tuymans, voor hun duo-expo Twice, waar hij eerst weigerachtig tegenover stond (toegegeven, het is een eerder grotesk beeld), maar zich uiteindelijk toch mee verzoende. Of de portretten van Frank Demaegd zelf en zijn eega Eliane, geschonken door Dumas op belangrijke levensmomenten (bij dat eerste staat er op de typische, zelfrelativerende toon van de kunstenares geannoteerd: “DIE onmogelijkheid om een portret van Frank te tekenen op zijn 60-jarig bestaan, met veel liefs, Marlene, XXX, 2014)”.

Zelfrelativering, maar ook relativering van het zichzelf al te serieus nemende kunstwereldje, daar is Dumas goed in. Ze schrijft bijvoorbeeld in De Witte Raaf, bij de expo Give the people what they want (1993, Zeno X): “De Schone Kunsten zijn niet sexy. Ze zijn te slim(merig) en te duur(zaam) smaakvol. Ik zou zo graag schilderijen maken die hetzelfde soort sex-appeal hebben als soul music.” En dat doet ze, veelvuldig. Net zoals sociale en politieke preoccupaties als een rode draad door haar werk lopen, doet rauwe, onbeschaamde, haast animale sexiness dat ook. Heel consequent, tot en met de opening act van een stripper op de duo-expo strippinggirls met Anton Corbijn, in S.M.A.K., 2000. Zegt ze: “Met spijt van het feit dat sexy ook iets doms heeft en de schone kunsten dat mijden om het erotische te vinden, heb ik mij altijd verwant gevoeld met plaatsen waar de pin-up zich thuisvoelt.”

Eros en thanatos

Ander werk richt zich minder op de animale, maar meer op de emotionele, psychologische lagen van ons mens-zijn. Zo zijn er de portretten van haar puberdochter Helena. Wegdeemsterende onschuld, en de angst die daarmee gepaard gaat, vooral voor de moeder. In de expo Time and again zette ze deze evocaties van jeugd zij aan zij met schilderijen die de dood suggereren, geen evidentie combinatie. Dumas: “I paint my anxiety about my daughter entering adulthood, my mother being 81, my own fear of falling apart, and the belief that art is, has always been, a preparation for death.”

“Ik schilder de doodsheid van de dood”, poneerde ze ook wel eens – en net als het seksuele gaat ze dit essentiële levensthema niet uit de weg. Van eros naar thanatos, van taboe naar taboe, in exact die kleurnuances die in de kijker de juiste vibratie oproepen. Toppunt van haar kunnen vind je daarom wat mij betreft in het monumentale doek Einder (Horizon) uit 2008, de met bloemen getooide begrafeniskist van haar moeder. Zoveel zwaarte en verdriet, zoveel liefde in één beeld. Dezelfde liefde voel je onmiskenbaar in de tere, intimistische portretten van kleinzoon Eden, nu eens alleen, dan met schoonzoon Shèrkènt of dochter Helena (2020). Familiegeluk tot universeel begrijpbare, vleselijke innigheid verheven.

Deze portretten vind je nu, samen met onmiskenbare toppers als die van Charlotte Rampling en Charles Baudelaire – het vuur van Dumas lijkt nog lang niet uitgeblust – , onder de noemer Double Takes in Zeno X, de tentoonstelling die 25 jaar collaboratie mag vieren. Bij de expo hoort dus ook een boek, kundig en zeer mooi uitgegeven bij Hannibal, een staaltje deugddoend vakmanschap. Een onmisbare toevoeging aan de bibliotheek van elke Belgische art addict en van al wie net zoals ik een bijzondere boon koestert voor het oeuvre van Marlene Dumas.