As Real As It Gets: De luchtvaartcultuur volgens Thomas Nolf

Posted By Patrick Auwelaert

In platform voor actuele kunst Be-Part in Waregem vindt nog tot 18 mei onder de titel As Real As It Gets een tentoonstelling van beeldend kunstenaar en fotograaf Thomas Nolf (1986, Kortrijk) plaats met kleurenfoto’s rond luchtvaart en luchtvaartcultuur. Ter gelegenheid daarvan verscheen bij Art Paper Editions een tweehonderd pagina’s tellend fotoboek met een tekst van de Nederlandse schrijver Arnon Grunberg. Zowel de tentoonstelling als het boek is een lust voor het oog, en dat heus niet alleen voor vliegtuigspotters, modelvliegtuigbouwers of vluchtsimulatorpiloten.

TNCM #18, As Real As It Gets, 2025, Thomas Nolf | Copyright Thomas Nolf

Flight Simulator

As Real As It Gets. Thomas Nolf, wiens werk zich bevindt op het snijvlak van documentaire en fictie, moest eraan terugdenken toen de coronapandemie uitbrak. De slogan stond op de doos van Microsoft Flight Simulator 1998, die hij als tiener bezat. Hij droomde er destijds van om piloot te worden, net als veel jongens van zijn leeftijd. COVID-19 wakkerde die droom terug aan: hij kocht de recentste versie van de software en begon opnieuw virtueel te vliegen. Het was de ideale tijd om weg te vluchten van de werkelijkheid, richting een smetvrije wereld.

Tegelijk inspireerde die vlucht hem om vliegtuigspotters rond verschillende internationale luchthavens op te zoeken en vluchtsimulatorpiloten bij hen thuis te ontmoeten. De pandemie bracht hem niet alleen opnieuw in de ban van zijn jongensdroom, maar creëerde simultaan een nieuwe. Gewapend met zijn fototoestel trok hij tussen 2020 en 2024 de wijde wereld in om vast te leggen wat hem altijd al gefascineerd had.

Father Dane

In Be-Part kan je zestien foto’s van Nolf bewonderen, in afmetingen variërend van 90 x 72 cm tot 300 x 200 cm. Ze werden genomen in Zwitserland, de Verenigde Staten en Spanje, en op het Caribische eiland Sint-Maarten. Daarnaast drie presentatietafels met foto’s, teksten, tijdschriften, brochures en snapshots uit het archief van de fotograaf. Het hoogtepunt van de expo is een verduisterde kamer in het midden van de zaal waarin zich een indrukwekkende vluchtsimulator bevindt. Het gaat om een exacte kopie van de kamer waarin ene Father Dane zijn simulator bouwde. Nolf bezocht de gepensioneerde man uit de Britse staalstad Sheffield en sloot vriendschap met hem. John, zoals zijn voornaam luidt, verwezenlijkte zijn droom om piloot te worden, maar koos nadien voor een leven als priester.

Om gezondheidsredenen besloot John recent zijn simulator weg te schenken aan een Italiaanse vriend. Maar alvorens naar Italië overgebracht te worden, houdt de constructie enkele maanden halt in Be-Part. Nolf maakte vooraf samen met John nog een laatste vlucht. Die is te zien op de schermen van de simulator, begeleid door het gesprek dat de fotograaf gedurende de vlucht had met de bejaarde priester. De transcriptie van het gesprek is opgenomen achter in het fotoboek, gevolgd door een lange e-mail van Nolf aan John, geschreven op 29 januari 2025. Daarin bedankt hij zijn vriend uitvoerig voor de samenwerking en getuigt hij over hun gedeelde passie: ‘Although we are 44 years apart, and our lives have taken different paths, our shared passion might stem from the same void. The something we struggle to fully understand, which Clarence Henry captured beautifully when he sang Ain’t got no home.’

EDDH #7, As Real As It Gets, 2025, Thomas Nolf | Copyright Thomas Nolf
TJSJ #5, As Real As It Gets, 2025, Thomas Nolf | Copyright Thomas Nolf

Existentiële leegte

Interessant in de e-mail is de zinsnede ‘the same void’. Void betekent leegte en verwijst naar de existentiële leegheid in ieder van ons. De ene vult die op door urenlang schaalmodellen van vliegtuigen in elkaar te knutselen, de andere door buitenlandse reizen te ondernemen, en ondergetekende door het ene na het andere artikel of essay te schrijven. In zijn indringende tekst ‘Retourtjes naar God’ in het fotoboek verwijst Arnon Grunberg in verband daarmee naar het doodsbesef dat ons, mensen, voortdurend kwelt: ‘Vermoedelijk drukt het doodsbesef op ons mensen zwaarder dan op andere dieren en daarom hebben wij mensen ons onderworpen aan zoveel spookachtige en soms ook fabelachtige ondernemingen.’

Grunberg bedoelt daarmee dat wij onze angst voor de dood – of voor het leven? – aangrijpen om te vluchten uit de werkelijkheid. De positieve keerzijde daarvan is dat de wereld blijft draaien dankzij onze ondernemingszin: ‘Nobelprijs voor literatuur? De beste schaker ter wereld? De taoïsten menen dat het erom gaat vroegtijdig een oud vrouwtje te worden. Maar hoe zou de wereld draaiende gehouden kunnen worden als wij allen vroegtijdig oude vrouwtjes zouden worden? De economie draait niet op de overwinning op het verlangen, maar op de onderworpenheid eraan.’

As Real As It Gets, 2025, Thomas Nolf | Copyright Thomas Nolf
KLSV #4, As Real As It Gets, 2025, Thomas Nolf | Copyright Thomas Nolf

Kijken in het hier en nu

Terug naar de foto’s, zowel in de expo als in het boek. Wat krijg je te zien? Vooral veel vliegtuigspotters – Arnon Grunberg noemt ze in zijn tekst ‘normale mensen met een ietwat uitzonderlijke hobby’ – in de onmiddellijke nabijheid van luchthavens, gescheiden van het tarmac door metershoge hekkens of staand op een terras vanwaar ze neerkijken op de landingsbanen. Sommigen zijn gewapend met camera’s met imposante telelenzen, voor anderen volstaat een kleine verrekijker. Die laatsten hebben er duidelijk geen boodschap aan om fotografisch vast te leggen wat ze zien. Voor hen volstaat het eenmalige kijken in het hier en nu, niet het voortdurend herbekijken van foto’s doorheen de tijd.

Bijzonder zijn de foto’s genomen op het eiland Sint-Maarten. De vliegtuigen scheren daar zo laag over het strand dat de badgasten zich moeten hoeden voor opwaaiend zand en stof. En dat is nog zacht uitgedrukt, want op een waarschuwingsbord staat het volgende te lezen: ‘DANGER: Jet blast of departing and arriving aircraft can cause severe physical harm resulting in extremely bodily harm and/or death.’ Het lijkt de schaars geklede badgasten weinig te deren. Maar het levert wel spectaculaire beelden op. Je vraagt je af hoe mensen bij het nabije geluid van straalmotoren kunnen genieten van een verblijf aan zee. En hoe het mogelijk is dat luchthavens zo dicht bij een recreatiezone liggen. Misschien omdat Sint-Maarten maar 88 vierkante kilometer groot is en niet breder dan 13 km? De foto’s hebben hoe dan ook iets onwerkelijks, en dat niet alleen omwille van de uitzonderlijke situatie op het eiland.

TNCM #21, As Real As It Gets, 2025, Thomas Nolf | Copyright Thomas Nolf

Surrealistische esthetiek

Nolfs foto’s zijn geen doorsneefoto’s. Wel zijn het zorgvuldig gecomponeerde beelden die doen denken aan de gestileerde, bijna surrealistische esthetiek van videogames, cinema en reclame. Nolf speelt met de grens tussen realiteit en fictie en bevraagt het geïdealiseerde idee van ontsnapping en de kunstmatige aard van fotografie. Het lijkt wel of zijn foto’s in As Real As It Gets met behulp van AI tot stand zijn gekomen, aangestuurd door nauwkeurige prompts. Zo bekeken zijn het geen foto’s, maar beelden. Magnum-fotograaf Carl De Keyzer bracht vorig jaar met Putin’s Dream een boek uit met niets dan door AI gegenereerde beelden. Ze zijn nauwelijks te onderscheiden van zijn foto’s, waarmee hij AI vooraf gevoed heeft om zo tot beelden te komen die zijn karakteristieke signatuur verraden.

Een voorbeeld van een foto van Nolf die artificieel aandoet, maar die tegelijk van een grote schoonheid is, vind je zowel terug in het boek als in de expo. Hij zou zo uit een folder van een reisbureau kunnen komen. Twee derde van de foto, die genomen is vanuit vogelperspectief, toont een luxueus resort, dat ommuurd is en een paradijselijke omgeving laat zien, met een niervormig zwembad, parasols, gerieflijke ligzetels, een overdekte buitenbar, palmbomen, keurig aangelegde wandelpaden en frisgroene vegetatie. De zon is mild voor de foto: het alles baadt in een aantrekkelijk licht dat je keuze voor een verblijf als dit alleen maar kan bespoedigen.

Het bovenste derde van de foto toont een landingsbaan waarop een passagiersvliegtuig van Delta te zien is. Ook hier schokt de dichte nabijheid van een luchthaven bij een recreatieoord als dit. Welke hotelgast kan hier ongestoord genieten van een deugddoende slaap of een powernap in een ligzetel met het gebrul van vliegtuigmotoren zo dichtbij? En de hamvraag: wie wil een verblijf boeken op een plek als deze? Toch zie je op de foto staande, liggende en zittende mensen. De poëtische vlucht uit de werkelijkheid, wat een verblijf in een ommuurd domein als dat op de foto tot op zekere hoogte toch is, kan dan bezwaarlijk nog een vlucht genoemd worden. Het is veeleer een prozaïsche onderdompeling in een economische realiteit.

TNCM #19, As Real As It Gets, 2025, Thomas Nolf | Copyright Thomas Nolf
TNCM #32, As Real As It Gets, 2025, Thomas Nolf | Copyright Thomas Nolf

Rondreizend circus

In zijn tekst in het boek stelt Arnon Grunberg zichzelf de vraag waarom iemand op de vlucht slaat. Hij somt daarbij enkele voor de hand liggende redenen op: oorlog, hongersnood en onderdrukking. In andere gevallen, schrijft hij, is de reden om te vluchten vaag, of denk je de reden te kennen, maar is dat niets dan zelfbedrog. Want waar is het echte leven? Zo bevindt zijn eigen leven zich grotendeels op papier, stelt hij nuchter. ‘Het echte leven, zijn er kaartjes voor te krijgen, is het een rondreizend circus? Denken wij dat het afbreken van de tent echter is dan de voorstelling die erin heeft plaatsgevonden?’

In de laatste paragraaf van zijn tekst besluit Grunberg dat je je uiteindelijk alleen kunt vastklampen aan het idee dat er iets moet zijn om je aan vast te klampen: ‘De vliegtuigspotter weet dat er niets is om naar te kijken en daar kijkt hij naar.’ Dat ook Thomas Nolf zich bewust is van dat dilemma, blijkt hieruit dat hij in zijn werk thema’s onderzoekt als escapisme en de invloed van technologie op onze beleving.

Visueel dagboek

Het boek bij de tentoonstelling kan bekeken en gelezen worden als een visueel dagboek met notities. Naast de foto’s die Nolf tussen 2020 en 2024 wereldwijd nam, zijn er ook foto’s in te vinden die dateren uit zijn jeugd. Zo zien we hem onder meer als kind in de cockpit van een klein vliegtuig zitten, ter gelegenheid van een luchtdoop die hij van zijn ouders cadeau kreeg. En halverwege het glossy boek zit er een katern op mat papier, getiteld My 1996 Collection, met foto’s uit zijn jongensarchief. Er zijn beelden in te zien van helikopters, een passagiersvliegtuig van Sabena, zweefvliegtuigen, een Concorde van British Airways en een van Richard Branson, de flamboyante Britse zakenman en oprichter van de Virgin Group, waartoe onder meer de luchtvaartmaatschappij Virgin Atlantic behoort. Die foto’s zijn ook te zien op de presentatietafels in de expo. Ze tonen vooral aan dat een oude jongensdroom op latere leeftijd onverhoeds opnieuw de kop kan opsteken. Er rest dan maar één ding: je er met plezier aan overgeven.

Daarnaast zijn er (Engelstalige) teksten van Nolf in het boek opgenomen. Hij schreef ze naar aanleiding van de vele ontmoetingen die hij had met vliegtuigspotters en -fotografen, met vluchtsimulatorpiloten en met andere mensen die op een of andere manier hun leven wijden aan de luchtvaartcultuur, in welke vorm dan ook.

De expo As Real As It Gets, gecureerd door Lara Verlinde, loopt nog tot 18 mei in Be-Part in Waregem. Meer info vind je hier. Het gelijknamige boek bij de tentoonstelling is een uitgave van Art Paper Editions. Het is te bestellen in elke boekhandel. Je kunt het ook kopen in Be-Part (40 EUR).