Schoonheid als verzet: Michiel Hendryckx in de Gentse Sint-Pietersabdij

PATRICK AUWELAERT

Michiel Hendryckx is als (pers)fotograaf, journalist, schrijver en televisiefiguur al jaren een Bekende Vlaming. Het wat oudere tv-kijkende publiek kent hem van programma’s als Het Bourgondisch complot, De bende van Wim, Lelijk België en De Laatste Show. Als schrijver onthouden we hem van het reisdagboek Twee ezels, het schitterende, afzonderlijk uitgegeven verhaal De tuin van Maigret, en van zijn columns en essays over cultuur, fotografie en samenleving in diverse media. Maar bovenal is Hendryckx gekend als persfotograaf voor de krant De Standaard. In de Gentse Sint-Pietersabdij loopt momenteel onder de titel Schoonheid als verzet een tentoonstelling met zo’n tweehonderd zwart-wit- en kleurenfoto’s van hem. Het gaat niet om een retrospectieve, maar om ‘een unieke wandeling langs een eigenzinnige selectie die de meester zelf maakte’. Met de titel wil Hendryckx uitdrukken hoe schoonheid en verstilling een vorm van verzet kunnen zijn tegen de ruis van de moderne wereld.

Gedroomd leven

Michiel Hendryckx (1951) werd geboren in Adinkerke, maar groeide op in De Panne, waarover hij in 2022 een fotoboek publiceerde. Zijn vader was architect, zijn moeder diens secretaresse. Hendryckx groeide als enige jongen in het gezin vrij eenzaam op. Zijn oudere zussen, die op internaat zaten, zag hij maar eens om de veertien dagen. Rond zijn veertiende moest hij leren werken, vond zijn moeder, en ze verplichtte hem tot een vakantiejob in het nabije Meli Park, dat later zou uitgroeien tot Plopsaland. Zo werd hij in de zomer van 1965 tegen wil en dank een maand lang comi-garçon – ‘de laagste sport in de ingewikkelde hiërarchie van het restaurantwezen’ – in het Adinkerkse pretpark. Hij werkte er veertien uur per dag, zeven dagen op zeven, en hield er een gespleten gevoel aan over: ‘De klapdeur tussen het restaurant en de keuken was de grens tussen het hoofse en het vulgaire. De klanten werden in de keuken met de meest gortige bewoordingen omschreven en eens de klapdeur voorbij, was er van die commentaar niets meer te merken.’ Met zijn maandloon van 2700 Belgische frank en met financiële steun van een tante kon hij zijn eerste fototoestel kopen: een Russische Zenith-E.

Niet veel later werd Hendryckx om zijn moeilijke gedrag door zijn ouders ook naar het internaat ‘gedeporteerd’: het Sint-Amandusinstituut aan de Oude Houtlei in Gent. Na zijn humaniora studeerde hij fotografie aan de Academie van de Arteveldestad en bleef er wonen. Al tijdens zijn opleiding kon hij aan de slag als persfotograaf voor de krant De Gentenaar. In 1978 kreeg hij een betrekking aangeboden bij de Vlaamse Uitgeversmaatschappij (VUM). Nog in hetzelfde jaar begon hij parttime te werken als docent fotografie aan de Gentse Academie. Tot zijn bekendste leerlingen behoren Lieve Blancquaert (1963) en wijlen Patrick De Spiegelaere (1961-2007).

In 1993 verliet Hendryckx De Gentenaar en ging hij voor De Standaard werken. Eerst was hij er fotoredacteur en zelfs even redactiechef van De Standaard Magazine. Vanaf 2001 werkte hij als gewoon fotograaf voor de krant. Sinds 2012 heeft hij in De Standaard Weekblad een wekelijkse fotocolumn. Uitgaande van een specifieke plek, waar hij zelfs de coördinaten bij vermeldt, vertelt hij in Altijd ergens, altijd iets, zoals de rubriek vandaag heet, telkens een passend verhaal bij een foto. Over zijn tijd bij de krant schrijft hij in het fotoboek Schoonheid als verzet dat het een gedroomd leven was zonder een glimp van verveling.

Expo ‘Schoonheid als verzet’ Michiel Hendryckx – Sint-Pietersabdij, Gent van 27 maart tot 16 november 2025 – foto © Michiel Hendryckx, rechtenvrij tot het einde van de tentoonstelling. Sioux City, Iowa, 1988.

Goed op dreef

Vanaf de jaren tachtig kwam Hendryckx pas echt goed op dreef, en dat niet alleen als persfotograaf. Hij maakte theaterfoto’s voor onder meer het Nieuwpoorttheater en De Blauwe Maandag Compagnie, werkte samen met grafisch ontwerper en illustrator Gert Dooreman, vormde een kunstenaarsduo met Johan Dehollander, was een tijdlang radiomaker, reisde met de band The Dark Rumours door Vlaanderen voor een dertigtal voorstellingen van het theaterprogramma Kijk en Luister, was bijna veertig jaar lang de vaste fotograaf van het Gentse koor Collegium Vocale, werkte mee aan tentoonstellingen in onder meer het Gentse stadsmuseum STAM, stelde boeken samen, schreef inleidingen en bracht fotoboeken uit in samenwerking met journalisten en auteurs als Laurens De Keyzer, Marc Reynebeau, Bernard Dewulf, Ivo Adriaenssens en Mil De Kooning.

Tot Hendryckx’ fotoboeken behoren Het mooiste licht is tegenlicht (2007), Dolen, onderweg in Europa (2009), Een analfabeet in Japan (2012, e-book), Altijd ergens (2014), En route (2018) en Nog altijd ergens (2019). Wat deze boeken gemeen hebben, is dat ze niet alleen foto’s bevatten, maar ook teksten van Hendryckx. Fotografen die hun foto’s van eigen commentaar voorzien, zijn niet dik gezaaid in onze contreien. Enkele namen die ons te binnen schieten zijn Lieve Blancquaert en Stephan Vanfleteren. Ook zij hanteren de pen met schijnbaar gemak.

Bedevaart

In het fotoboek bij de tentoonstelling, Schoonheid als verzet, schreef Hendryckx teksten bij elke foto. Soms gaat het om niet meer dan een enkele, beschrijvende regel, maar dikwijls ook om enkele tientallen. Telkens opnieuw blijkt uit die teksten Hendryckx’ kritische zin en ironische stijl. Bij een foto van Kamp Westerbork op de Drentse heide in Nederland staat nog de oorspronkelijke woning van de commandant van het voormalige doorvoerkamp. Ze is als rijksmonument beschermd. Merkwaardig is dat het huis in een glazen kooi staat die 1,6 miljoen euro heeft gekost. Daar kan Hendryckx niet bij: ‘Dit is niet langer zorgvuldig omgaan met het verleden, het is een verontrustende vorm van historische smetvrees.’

Op een foto, genomen in het Portugese bedevaartsoord Fatima, zien we een ‘hartstochtelijk wenende vrouw’ in blauw trainingspak op de grond liggen. Ze sleept zich op haar ellebogen voort. Ironisch is dat haar echtgenoot, die zich rechtstaand achter haar bevindt met in zijn ene hand een rode papieren tas en een bos bloemen, haar met zijn voet vooruithelpt. Het is duidelijk dat hij er geen zin in heeft om dezelfde lijdensweg of boetedoening als zijn vrouw te ondergaan. Zoals hij op de foto staat, met alleen zijn benen zichtbaar, lijkt het alsof hij net van de markt komt en zijn vrouw wil aansporen om voort te maken, want het gras moet nog afgereden worden.

Frankrijk

Michiel Hendryckx bezit al sinds jaar en dag een tweede woning in het Franse Montfaucon d’Argonne in het arrondissement Verdun. Bij een foto van het tuinpad achter die woning schrijft hij, verwijzend naar Marcel Prousts romancyclus Le temps retrouvé: ‘Hier kan ik ongestoord nostalgisch zijn. Van hieruit kan ik de verloren tijd terugvinden.’ Het tuinpad doet hem denken aan dat van zijn geboortehuis in Adinkerke: ‘Over dat tuinpad ging ik als kind voor het eerst op reis. Is alles begonnen.’ Hendryckx mag dan de hele wereld afgereisd hebben, in Frankrijk komt hij telkens opnieuw thuis. Hij wijdde zelfs een apart fotoboek aan het land: Het verlangen naar Frankrijk (2017).

Ook in Schoonheid als verzet komen talloze foto’s voor die genomen zijn in Frankrijk. Een plek die meermaals aan bod komt, is Fromeréville-les-Vallons, nabij Hendryckx’ tweede verblijf. Daar staat een zomereik die hij een jaar lang gefotografeerd heeft, in verschillende seizoenen. Bij de foto van de boom op pagina 96 van het boek schrijft hij: ‘Ik heb me altijd verbonden gevoeld met solitaire bomen. Graag alleen, goed zichtbaar en met veel ruimte rondom.’ Kijkt de fotograaf hier in eigen boezem?

Een andere foto die Hendryckx’ liefde voor Frankrijk belichaamt, is die van een man in alledaagse kledij op een koersfiets tijdens een bloedhete zomerdag. De man zit diep gebogen over zijn stuur en draagt een pet als bescherming tegen de zon. Op zijn stuur heeft hij een tas staan waar een grote ruiker veldbloemen uitsteekt. De woorden die de fotograaf erbij schrijft, laten aan duidelijkheid niets te wensen over: ‘Een man die bloemen plukt en zich dan ook nog de ziel uit het lijf fietst om ze snel in een vaas te krijgen, ik zie het niet in Duitsland of Engeland gebeuren. Weinig komt dichter bij het wezen van de Fransen. Wie Frankrijk wil begrijpen, moet hedonistisch denken. Levenskwaliteit en genot zijn er het hoogste goed.’

Moment décisif

In het voorwoord van het boek Schoonheid als verzet schrijft Hendryckx dat hij nooit een eigen herkenbare stijl heeft willen ontwikkelen. Wat op de foto staat, is hoofdzaak voor hem, niet wie hem heeft gemaakt. Hij heeft het dan ook niet begrepen op collega’s die hun onderwerp voor eigen eer en glorie gebruiken. Hij vindt het een vorm van uitbuiting, van respectloos omgaan met de wereld. Zelf zocht hij altijd al naar ‘een duidelijke taal om te informeren, te ontroeren. En schoonheid was daarbij vaak het lokmiddel om gezien te worden.’

De foto’s van Hendryckx zijn niét uit de duizend herkenbaar, zoals die van fotografen als Stephan Vanfleteren en Sébastien Van Malleghem. Ze zijn ook niet spectaculair en moeten het evenmin hebben van gezochte effecten. Je zou kunnen zeggen dat Hendryckx voor de vuist weg fotografeert, als dat niet zo simplistisch klonk. Want in werkelijkheid is hij een uitstekende vakman wiens foto’s opvallen door een grote aandacht voor compositie en licht, een sobere esthetiek en een sterke verhalende kracht. Bij elk van zijn foto’s valt wel een verhaal te vertellen of te verzinnen, zo welsprekend zijn ze.

Zijn foto’s leggen het alledaagse vast, met oog voor menselijkheid, melancholie en ironie. Hij zoekt de schoonheid op in het banale en het verstilde. Eerder dan louter een technische vaardigheid beschouwt hij fotografie dan ook als een manier van kijken, met een eigenzinnige blik, literaire gevoeligheid en onverstoorbare rust in een jachtige wereld. En net als Henri-Cartier Bresson (1908-2004), één van zijn grote voorbeelden, ligt hij altijd op de loer om le moment décisif te vatten. Dat lukte hem voor de eerste keer tijdens de zomer van 1974, een maand nadat hij was afgestudeerd aan de academie, in het nationaal park Dartmoor in het Engelse plaatsje Princetown. De zwart-witfoto toont een gruizige parking, met op de achtergrond een camper. Op de voorgrond zien we een peuter die neus aan neus staat met een wilde pony. Hendryckx: ‘Ik volg hen door de zoeker van mijn fototoestel. Tot ze plots elkaar kussen. Een zestigste van een seconde, langer niet. Maar ik heb het. Voor het eerst is het me gelukt, heb ik eindelijk mijn zo begeerd moment décisif. Alles staat op zijn plaats, avondlicht, lange schaduwen, mooi recht gekaderd. Alleen sta ik iets te ver. Maar dat kan het geluk niet bederven. Als ik twee weken later in de donkere kamer het beeld weer zie, ben ik nog altijd aangedaan.’

Hendryckx en de zee

De oudste foto’s in de expo en het boek dateren van 1974, de recentste van 2024. Daarmee overspannen ze een halve eeuw opdrachtwerk en eigen werk. Komen onder meer aan bod: prachtige portretten van creatievelingen als Herman Brusselmans, Dirk Bogarde, Michaël Borremans, Allen Ginsberg, Chet Baker, Herr Seele, Jan Decleir en Julien Schoenaerts; een bloedmooie foto van Hendryckx’ pasgeboren zoontje Louis; oogstrelende landschappen in Engeland, Schotland (‘Nergens is Europa overweldigender dan in Schotland’), Frankrijk, Italië, Noorwegen en de Verenigde Staten; enkele zelfportretten; verder foto’s van het kuuroord Monticiano nabij Siena, het schildersatelier van Francis Bacon, een installatie van beeldend kunstenaar Thierry De Cordier, la plage de Bon Secours in het Franse Saint-Malo (een van onze favorieten), de befaamde Noord-Ierse beukendreef The Dark Hedges en een panorama van Parijs vanuit een reuzenrad in de Jardin des Tuileries. En verder veel foto’s van de zee natuurlijk, want Hendryckx mag haar dan al lang geleden verruild hebben voor Gent, de zee is niet uit hem vandaan te krijgen. En laat dat nog maar een tijdje zo blijven.

De expo Schoonheid als verzet loopt nog tot 16 november 2025 in de Gentse Sint-Pietersabdij. Meer info vind je hier. Het gelijknamige boek bij de tentoonstelling is een uitgave van Hannibal. Het is verkrijgbaar of te bestellen in elke boekhandel. Je kunt het ook kopen in de Sint-Pietersabdij (39,95 EUR).