Shirley Villavicencio Pizango, een hedendaagse feministische fauvist

Posted By Annelies Vanbelle

Sluit even de ogen en denk aan Latijns-Amerika. Wat zie je? Een helder kleurenpalet met ultramarijn, oranje en geel, een weelderige plantengroei, overgoten door een bijna verblindende zon. De vibrerende wereld van Frida Kahlo en Diego Rivera, getaande gezichten en temperamentvolle ogen die hun passie niet kunnen verbergen. Maar ook: de hectiek van de grootstad en de favela’s, de mystiek van Machu Picchu en de Nazca-lijnen, de kronkelende Amazone. Dát alles wordt in één klap opgeroepen als je voor een doek van Shirley Villavicencio Pizango staat. Haar werk, haar hele zijn ademt haar moederland, Peru. En toch is het heel erg van hier en van nu.

Het levensverhaal van Shirley Villavicencio herbergt zoveel toevalligheden dat je zou geloven in een goddelijk ingrijpen. Deze dame moest en zou kunstenares worden, zo lijkt het lot te hebben besloten. Nochtans ging het niet altijd over rozen. Tot haar vijfde woonde Shirley afwisselend in het drukke Lima en in een klein dorpje langs de Amazone, waar haar moeder vandaan komt.

Daarna verhuisde ze naar België, haar vader achterna, die hier al een hele tijd verbleef. De band met hem raakte al snel getroebleerd waardoor ze zoekt naar een andere thuishaven. Ze wordt heel erg verliefd op een jongeman, maar de relatie springt na vier maanden af. Zijn ouders, die op korte tijd erg aan haar gehecht zijn geraakt en vice versa, zullen later haar huidige pleegouders worden.

Om de kost te verdienen, rijgt ze hier allerlei baantjes aaneen. In Lima startte ze rechtenstudies, maar dat bleek niet haar ding. Ook hier is ze zoekend en probeert ze verschillende opleidingen uit, tot haar pleegmoeder vraagt: “Wat wil je nu eigenlijk écht? Wat is je passie?” En dat was eigenlijk heel eenvoudig: “Al op mijn twaalfde wist ik dat ik kunstenaar wou worden. Als tiener bezocht ik met een vriendin een grote galerie en dacht ik: hier wil ik ooit hangen, ik wil op een dag een tentoonstelling maken.”

Dankbaar toeval

Dat ‘eens in een galerie hangen’ is ondertussen een understatement geworden. Ze bereidt zich op het moment van ons interview voor op een solo bij Geukens & De Vil in Antwerpen, een residentie en solo bij Steve Turner Gallery in Los Angeles, een residentie en solo bij Ginsberg Galeria in Lima en op de Triënnale in São Paulo in Brazilië. En dan is er eind dit jaar nog de eindtentoonstelling bij HISK. Ook hier volgde haar verhaal niet het klassieke traject. Ze werd niet opgepikt op de kunsthogeschool, zoals de meeste jonge talenten, maar via een heel andere weg.

Want naast schilderen is keramiek een van de kunstvormen waaraan ze verknocht is. Ze besloot les te volgen om zich verder te bekwamen en ontmoette daar een dame, die opmerkte dat ze haar potten zo deskundig beschilderde. Deze medecursist bleek Marie-Paule De Vil. Ze vroeg Shirley om de volgende les één van haar werken mee te brengen. De Vil bleek meteen gecharmeerd door haar vloeiende, nonchalante schilderstijl. Shirley werd uitgenodigd om deel te nemen aan het Antwerpse kunstparcours Ecce Homo en de rest is geschiedenis.

Geen conventies

Vertoeven in het atelier van Shirley Villavicencio is een waar genot. In een hagelwit interieur brengt ze accenten aan met ultramarijn en andere van haar lievelingskleuren. Allerhande curiosa worden met zorg opgehangen en geïnstalleerd, en blenden wonderwel met haar werk. Shirley is bruisende, nonchalant gedirigeerde esthetiek en elke handeling die ze uitvoert is daar een uitdrukking van. Zelfs de eendvormige kan waarmee ze uitschenkt, is een juweeltje in gelig glas – het water krijg ik geserveerd in kopjes van Delfts blauw. Haar outfit: speels over nagedacht, tot en met de blauwe sokken en de opvallende kanariegele nagellak.

En dan zijn er haar schilderijen – met hetzelfde extraverte, fauvistische kleurenpalet. Waar alles mag en alles kan en zelfs de grootste uitschieter bewaard en niet overschilderd wordt, want, zegt ze: “Voor mij zijn dat anekdotes. Een soort littekens. En die zeggen evenveel over het leven. Ze mogen er zijn.” Ze begeeft zich met haar werk op de grens tussen tekenen en schilderen. De eerste lijnen worden aangezet met zwarte verf en nauwelijks weggewerkt. Daarna begint het inkleuren, op naïeve, primitieve wijze. Niet heel zorgvuldig, met klodders verf die op het doek zelf worden gemengd.

Weinigen hebben door hoe moeilijk het is naar de kinderlijke staat van creëren terug te keren, die vrijheid in jezelf terug te vinden na een jarenlange kunstopleiding. “Ik ben heel blij dat ik kan doen wat ik graag doe. Deze intuïtieve manier van schilderen is de mijne, het is spelen, het is kiezen voor de afwezigheid van elke techniek en dat is net mijn techniek. Maar ja, ik geef toe dat er een vaardig oog nodig is om dat te ontdekken. Ik speel met de kijker, suggereer veel en kleur niet alles in. Er mag best wat mysterie resten.” Sommige vlakken in haar werk worden niet afgewerkt, het wit van het canvas schemert er zomaar doorheen. Ook het perspectief klopt niet. Lijnen stoppen plots. “Een doek moet kunnen ademen. Waarom zou ik een volledige haardos moeten schilderen als een halve reeds genoeg aangeeft? Ik flirt met de grenzen van de schilderkunst. Wat maakt een schilderij tot een schilderij?”

Snijdende titels

Op een verfrissende manier onaf is Villavicencio’s werk. “Ik weet precies wanneer ik moet stoppen. Soms lig ik in mijn bed en besef ik dat ik iets te veel heb ingekleurd. Dan keer ik ’s nachts terug naar mijn atelier om het te overschilderen, zodat ik ’s morgens vroeg meteen terug aan de slag kan.” Ze werkt met acrylverf, omdat olie voor haar een te traag medium is. Het moet snel gaan, uit het penseel vloeien zonder nadenken, van een elegante spontaneïteit zijn.

Haar thema’s daarentegen zijn minder lichtvoetig dan haar schriftuur. Als je nog in zonnige Latijns-Amerikaanse regionen zou vertoeven bij de aanblik van haar werk, dan wijzen haar titels je meteen terecht. Shadow of absence bijvoorbeeld is een werk over de afwezige vader, waarop een mannenfiguur tussen diverse vrouwen troont, met zwart aangezet gezicht. Instant kippenvel. The colour that covers the pain toont het beeld van haar tante met haar twee kinderen, die worstelt met een destructieve relatie. She might have planned it all illustreert dan weer de gespletenheid van haar moeder die deels in de grootstad en deels aan de Amazone leeft. Maar het schetst ook haar eigen dualiteit: “Ik weet niet meer wat ik ben. Ben ik Peruviaanse, Belgische of iets ertussenin? Mijn identiteit bevindt zich in een onbestemd grensgebied tussen twee culturen.”

Narcisme

Op de grond liggen een hele reeks zelfportretten uitgestald. “Ik schilder me elke dag zoals ik me voel”, legt ze uit. “Soms voel ik me mooi en dan schilder ik me mooi. Als ik me lelijk voel dan schilder ik me lelijk.” De serie zal deel uitmaken van een totaalinstallatie rond narcisme, waar ook een sculptuur van haar eigen hoofd bij hoort. Het narcisme van de kunstenaar, van de mens in het algemeen is een thematiek die haar momenteel heel erg bezighoudt. “Narcisme is eigenlijk onzekerheid en fragiliteit. Van daaruit bestaat een grote nood aan bevestiging en adoratie.”

“In Los Angeles wil ik dit thema ook brengen. Ken je immers een meer narcistische stad dan LA? Maar op een ietwat andere manier, vermengd met mijn feministische visie. Is het je opgevallen hoezeer vrouwen in de kunstgeschiedenis afgebeeld worden als lustobject? Hoe hun lichaam wordt geëxploiteerd? Wat als ik de zaak omkeer en mannelijke kunstenaars gebruik als model? Niet naakt, dat zou te anekdotisch zijn, maar wat als ik ze inzet ten dienste van mijn praktijk? Daarbij wil ik een zelfportret presenteren waarop ik zelf figureer als een superieure heerseres. Een overdrijving met een knipoog natuurlijk. Ik wil de kijker uitdagen, zien welke reacties en discussies mijn werk uitlokt. Dat is voor mij minstens even belangrijk als het werk zelf.”

Dezelfde inclinatie tot empowerment heeft ze met personen met een gekleurde huid. Steevast werden ze vroeger in de schilderkunst afgebeeld als slaaf of primitieveling. Shirley maakt haar versie van Manets Olympia: ze neemt zelf de plaats in van de liggende odalisk en reduceert de blanke vrouw tot een portret aan de muur. De rollen worden omgekeerd. “Ik vind het heel belangrijk om mensen met een bruine huidskleur mooi en veelvuldig te schilderen” zegt ze, “ze een nieuwe, krachtige plek te geven in de schilderkunst.”

Liefde voor de mens

Tot slot vragen we naar een detail dat ons meteen opviel in haar werk: de witte, niet ingekleurde lippen. “Dat verwijst naar het niet kunnen spreken. Op zich ben ik een zeer sociaal iemand, maar toen ik aankwam in België was ik de taal niet machtig. Dat weerhield me om te communiceren met anderen. Ik beheerste de basics maar de subtiliteiten ontbraken om adequaat over kunst of bijvoorbeeld over de liefde te spreken. De witte lippen zijn een blijvende referentie aan die periode.”

Eigenlijk willen we hier blijven. De zuiderse atmosfeer in het atelier van Shirley biedt een aangenaam tegengif voor het winterse grijs buiten. Maar we voelen dat ze smacht naar alleen-zijn in haar intieme wereld. Naar creëren en spelen met de verf, omringd door de talloze portretten van haar modellen. Elk met hun uniciteit, wat haar uitermate fascineert.

“Mijn onderzoek is: wat is een portret voor mij? Is dat interpretatie of representatie? Op het doek heb ik dat antwoord reeds gevonden, maar ik zoek nog naar de juiste formulering. Is dat de ziel van iemand in de juiste kleur omzetten? De emoties kunnen vertalen? Een onderlinge band kunnen verbeelden? Ik heb het gevoel dat de dag dat ik dat precies kan verwoorden, een enorme aha-erlebnis zal optreden.”

Voor Geukens & De Vil werkt ze aan een reeks over haar jeugd in Lima. Geen chronologisch verslag, maar beelden uit alle periodes van haar leven die hieraan gelieerd zijn, en hoe ze inmiddels geëvolueerd is. Ze toont een foto waarop ze als peuter op een lama zit, geschraagd door haar moeder. “De liefde voor de mens, dat is wat me drijft. Ik wil experimenteren met allerlei materialen, maar ik denk dat ik nog een lange tijd portretten zal schilderen. Zolang deze fascinatie niet opgedroogd is, moet ik blijven schilderen, tot ik de kern weet te raken. Tot ik voldaan ben, en een antwoord denk te hebben gevonden.”