‘Those who don’t look will not see’, met Johan Clarysse op zoek naar een definitie van de mens

Posted By Frederic De Meyer

‘Wie niet kijkt zal niet zien’, zo luidt de titel van de nieuwe tentoonstelling van Johan Clarysse bij De Buck. De titel kan met betrekking tot kunst vele betekenissen hebben, en nog meer nog in relatie tot het werk van Clarysse, die er juist een kunst van maakt (excusez le mot) om talrijke sporen achter te laten in zijn schilderijen: sporen van zijn gedachten, van wat hij leest en observeert; sporen evengoed van zijn begrip van als van zijn grip op de wereld.

Kijken is eerst en vooral denken over wat je te zien krijgt. De verzameling gedachten die aan de muren hangt, op doek of op papier gekristalliseerd, kan je dan ook best zien als denkpistes: mogelijke zienswijzen die elk apart slechts snippers blijken van een algemener beeld van de mensheid. Dan eens wordt de mens uitgebeeld als gestokt in een beweging — een thema dat vaak terugkomt in de werken; geen evolutie, geen toekomst zonder beweging, lijkt hij ons te willen zeggen — waardoor hij wat absurd en onbestemd lijkt, in een tijdsbestel waarin zowel toekomst als verleden onzeker zijn, dan weer als kind voor het monumentale beeld van Lincoln, klein en nietig oog in oog met de Grote Geschiedenis. Wat betekent het om als mens, die eerst en vooral gedefinieerd wordt door het heel lokaal zelfbewustzijn, zich bewust te zijn van een welbepaald tijdsgewricht? Om deel uit te maken van een groter geheel waar je nooit vat op hebt?

Je kan de werken dan ook vaak lezen als een getuigenis van een tijdperk, dat nooit los kan worden gezien van de stroom der dingen. Er schuilt een Hegeliaanse visie doorheen het geheel: een impressie van de onderliggende, onvermijdelijke grote stroom van de geschiedenis die naar een verwezenlijking neigt maar nooit bereikt wordt. Tegelijk relativeert hij dit gegeven, bij monde van een Grieks beeld dat ons een middenvinger geeft. Hij onderzoekt zijn eigen plaats in de geschiedenis — als knipoog of als persiflage — wanneer hij zichzelf als Marat uitbeeldt: een geïdealiseerde versie van een man die mee een stuk Grote Geschiedenis schreef en ten onder ging aan politieke krachten via een banale moord, in het bad waar hij door een walgelijke huidaandoening het gros van zijn leven tot beperkt werd. Als beeld van de positie van een mens in de geschiedenis kan het tellen, maar het wijst evengoed op het voortschrijdend inzicht dat we krijgen op de gang van de geschiedenis, waarin het verleden steeds wordt geïnterpreteerd en herdacht om zicht te krijgen op een mogelijke toekomst. Dit geldt voor de grote geschiedenis net als voor de kleine mens.

Wie kijkt, zal door de wirwar aan referenties dus moeten zoeken naar connecties, die soms als chakras expliciet in beeld komen, maar evengoed verdoken liggen in de titels van de werken of in de subtiele wenken die er veelvuldig in verhuld zijn. Het voelt niet aan als een verplichting om ze alle te achterhalen of ze te verzamelen tot een coherent wereldbeeld, maar eerder als een zachte uitnodiging om mee te denken en zich te verwonderen over wie we zijn, wat we doen, waar we vandaan komen en waar we heengaan.