De omweg van een wolk, Koen Brouckes ‘Pelgrimage’

Er hangen schilderijen aan de kapelmuur die zich als een ademhaling laten bekijken. Een ervan opent zich traag, als een piepend raam op een avond die geen haast kent. Eén wolk hangt roerloos boven een dorp dat zich verschuilt in zijn eigen schaduw. Ramen lichten op, niet om iets te tonen, maar om het vermoeden van leven te laten zinderen. Met dit beeld van Villa des Roses (der lichten) laat ik deze pelgrimstocht met Koen Broucke, Lisbeth Claus en Luc De Decker beginnen. Geen aankomst, maar een poëtische aarzeling.

Een poëtische omweg langs Magritte en Delvaux

Broucke_Châtelet 1_olie op geprepareerd papier_14,8×20,2cm_2023

De expo Pelgrimage. Reis naar het Rijk van Magritte en Delvaux is een poëtische omweg in het kustlandschap, een haast verplicht rustpunt dat je uitnodigt om stil te staan en op zoek te gaan naar de dialoog tussen de beelden. Dat is immers het eerste gevoel dat je overvalt wanneer je Kapel Rozenkrans betreedt. De haast onhoorbare, gefluisterde dialoog tussen kleur en beeld.

Verwacht geen retrospectieve of overzicht, geen retoriek van invloed of erfenis. Wat we zien is het spoor van een wandelaar die zich (opnieuw) niet haasten wil. Koen Broucke trekt ditmaal langs de plekken waar René Magritte en Paul Delvaux hun leven en werk hebben geweven – Lessines, Châtelet, Schaarbeek, Veurne, Koksijde – maar hij loopt er niet als een gids. Eerder als een luisterende observator. Eén die zich buigt over een spoor in het gras, niet om het te verklaren, maar om het te begrijpen.

Zijn schilderijen zijn geen illustraties van wat er is geweest. Het zijn echo’s van wat blijft hangen wanneer het feit zelf is verdwenen. De damp boven een veld, licht dat blijft nagloeien op een gesloten deur. In zijn wereld zijn schaduwen niet het tegendeel van licht, maar gewoon een andere manier van aanwezig zijn.

Een kaart van flarden

De kracht van deze kunsttentoonstelling ligt niet in de reconstructie, maar in het vermoeden. Koen Broucke weeft geen verhaal, hij legt een kaart open van flarden. Elk schilderij is een bladzijde uit een logboek waarvan de datering ontbreekt. Hier een gevel, daar een silhouet van een toren, ergens het vage blauw van een avond die zich niet laat vastleggen. Zijn penseel maakt omwegen zoals voeten dat doen op onbekende paden. Soms abrupt, dan weer tastend.

Van Schaarbeek tot Waulsort: overal duikt dat typische licht op, het inwendige schijnsel dat ook René Magritte ooit gevangen zette in zijn fameuze nachtlandschappen vol daglicht. Maar bij Koen Broucke voel je geen ironie, geen conceptueel spel. De lampen in zijn huizen zijn geen metaforen, maar oprechte vragen. Wie is daar? Wie was daar? En waarom blijft het licht branden als niemand meer kijkt?

In Villa des Roses, zijn huis in de Maasvallei, wordt surrealisme geen stijl, maar een fluistering. De nacht als gast, de herinnering als laklaag. Zijn versies van L’empire des lumières zijn eerder stille conversaties dan hommages.

Lisbeth Claus en het fluisterend verleden

De kiem van deze tentoonstelling ligt in de ontmoetingen die Lisbeth Claus had met Georgette Magritte en Paul Delvaux. Claus is een verhalenzoeker, een brug tussen het tastbare verleden en het gefluister dat in de plooien van de tijd blijft hangen. Haar gesprekken met Georgette zijn geen kunsthistorische interviews, maar tedere verkenningen van een leven in de schaduw van een genie. In haar ogen is Georgette geen weduwe, maar een stille wachter over een innerlijk rijk dat alleen door herinnering en stilte toegankelijk blijft.

Paul Delvaux op zijn beurt ontving haar met een mengeling van terughoudendheid en mildheid, zoals zijn schilderijen, die balanceren tussen droom en discipline. Wat Claus verzamelde, is geen verzameling van anekdotes, maar van sporen van nabijheid – het soort materiaal waaruit ware pelgrimages zijn opgebouwd.

Luc De Decker en het verdwijnpunt van de taal

Journalist Luc De Decker had de moeilijke taak om al deze interviews aan het papier toe te vertrouwen. De Decker is een schrijver die in dit boek niet verklaart maar verdwijnt. Zijn teksten zijn als ramen die uitkijken op mist. Wat hij schrijft over de gesprekken van Claus is zelden rechtstreeks. Hij kiest voor omwegen, voor associaties, voor een schrijfstijl die eerder kadert dan claimt. Je leest hem zoals je naar een schilderij van Paul Delvaux kijkt: langzaam, met de wetenschap dat het echte verhaal zich pas toont in de stilte tussen de woorden.

Zijn samenwerking met Koen Broucke is geen illustratie, maar een dialoog. Beiden werken in lagen, schuwend voor elk definitief beeld. Ze laten ruimte voor afwezigheid. En precies daarin schuilt de kracht.

De markt en het museum

Deze pelgrimage valt samen met een heropleving van publieke én commerciële belangstelling voor René Magritte en Paul Delvaux. Terwijl Koen Broucke zich terugplooit in de stilte van zijn atelier, werd het doek L’empire des lumières van Magritte vorig jaar afgehamerd voor een recordbedrag van 114 miljoen euro bij Sotheby’s. Het iconische beeld – een nachtelijk huis onder een heldere blauwe hemel – werd er verkocht als een symbool van modern mysterie. Wat ooit begon als een mysterieuze fluistering in verf is nu verworden tot trofee in een economische arena.

Parallel daaraan bracht La Boverie in Luik recent een omvangrijke overzichtstentoonstelling met werken van Paul Delvaux, waarin het raadselachtige van zijn stations, treinen en vrouwenlichamen een nieuwe generatie betovert. Alsof het visuele geheugen van België weer ademhaalt.

Volgens Koen Broucke zijn de mooiste pelgrimages de tochten die hij maakt met zijn vrouw Sigrid. Ook zij maakt deel uit van de expo. De kunstenaar schildert haar, diep verzonken in gedachten, tijdens verschillende tentoonstellingen. We herkennen werken van o.a. René Magritte, Dalí, De Saedeleer en Modigliani.

Toch bestaat er een groot verschil tussen de publieke triomf en Koen Brouckes persoonlijke tocht. Waar de markt en het museum polijsten, wrijft hij zachtjes stof over zijn doeken. Hij is niet op zoek naar vernieuwing of bevestiging, maar naar stilte. Naar dat ongrijpbare gebied tussen hommage en vergetelheid. En misschien is dat wel de essentie van Koen Brouckes pelgrimage: niet het navolgen van meesters, maar het herontdekken van de ruimte tussen hun werken. Die plek waar kunst niet tot monument stolt, maar tot herinnering oplost.

Tentoonstelling: Pelgrimage – Koen Broucke
Locatie: Kapel Rozenkrans, van 5 april tot 11 mei 2025
Lezing door de kunstenaar: zondag 4 mei om 11u
Boek: Rendez-vous met Georgette Magritte en Paul Delvaux
Tekst: Luc De Decker
Illustraties: Koen Broucke
Gebaseerd op gesprekken van Lisbeth Claus met Georgette Magritte en Paul Delvaux