Het blijft een hoogst intrigerend gegeven: welk (soort) werk maakt een kunstenaar wanneer hij zijn laatste adem voelt naderen?
In zijn analyse betoogt kunstschrijver Patrick De Rynck dat in vroegere tijden wat meewarig werd gedaan om oude knarren die verstijfd van de reuma en met bevende hand nog pogingen ondernamen te schilderden, zoniet nog een laatste meesterwerk voor de eeuwigheid achter te laten. Kunstenaars, zo werd gedacht, hebben in hun laatste levensfase al lang hun houdsbaarheidsdatum overschreden.
Dat was uiteraard overdreven.
De Rynck wijst er fijntjes op dat in de huidige tijdsgeest de werken van de meesters in hun laatste levensfase worden opgewaardeerd, zoniet opgehemeld. Deze werken werden vaak misbegrepen door hun tijdsgenoten, hoewel ze vaak getuigden van een “verfrissende vitaliteit.” In de woorden van Barbara Herrnstein Smith is er zelfs sprake van een “seniele sublimiteit.”
Dat is vaak ook wat overdreven.
De nuchtere vaststelling die De Rynck aanreikt is dat de laatste werken van grote kunstenaars gewoon wat anders zijn. Ze getuigen van een grotere vrijheid, een afstoten van een balast die ongetwijfeld gelinkt is aan bepaalde eisen die ‘de markt’, en de kunstenaars zelf voorop stelden. Ze gooiden zeker niet hun idealen of hun stijl overboord, niettemin voel je ergens dat ze anders naar hun praktijk gaan kijken met het ouder worden. En juist hierdoor leert het zoveel bij over hun hele oeuvre, om het even of ze het al dan niet op het vermeende ‘hoogtepunt’ van hun kunnen maakten.
De Rynck blijft opvallend schuchter in zijn analyse. De 30 kunstenaars die hij voor zijn boek uitkoos, stuk voor stuk coryfeeën uit de kunstgeschiedenis, voorziet hij van een korte biografie, met een focus op hoe ze tot hun einde kwamen. De selectie van twee of drie werken die de kunstenaars maakten in hun laatste levensfase worden beschreven in het licht van hun hele oeuvre. Maar er wordt nergens link gelegd tussen beide. Waarom de kunstenaars bepaalde beslissingen namen in hun werk, qua techniek of qua thema, die verklaard kunnen worden door hun geestestoestand in deze fase van hun leven.
Toegegeven, dit zou in veel gevallen louter speculatie zijn, iets waar De Ryck duidelijk een hekel aan heeft. Daarin gaat het boek van Bernard Chambaz, The Last Painting, veel verder. Naast het feit dat er meer dan 90 kunstenaars worden besproken (onbegrijpelijk dat De Rynck geen Géricault of Rothko opnam in zijn boek), wordt hun (laatste) werk ook in het licht gehouden van de mogelijke mentale staat waarin ze (mogelijks) op dat ogenblik vertoefden.
Het is speculatiever, maar het biedt alleszins boeiende lectuur. Niettemin blijft het thema op zich steeds boeien, en biedt het boek van De Rynck zeker een meerwaarde voor de nieuwsgierige kunstliefhebber…
HET LAATSTE SCHILDERIJ – Van Jan van Eyck tot Pablo PicassoLudion
Patrick De Rynck
ISBN: 9789493039506 (HB – NL)
€ 39,90
