Ik zal het maar bekennen: ik luister nooit naar podcasts. Shame on me. De schuld ligt eigenlijk bij Radio1. De laatste maand maakte ik echter een uitzondering voor een podcast die ik als preview toegestuurd kreeg van Maaike Leyn. De reden? Voor de kunst, uiteraard, maar ook om het merkwaardig verhaal achter deze podcast.
De schoonvader van Maaike, een psychiater uit Wervik, nodigde in de jaren 80 de nog jonge kunstenares Liliane Vertessen uit om een installatie te plaatsen in een ruimte naast zijn kabinet. Tot dusver niets speciaals, behalve om de aard van de installatie: een cabardouche, waarin de kunstenares zich voordeed als vrouwelijk lustobject. Een weetje alvast: de term komt blijkbaar van Napoleon, die bij de aanbreng van de nummering in de straten van Parijs een speciaal nummer voorzag voor bordelen, de cabaret douze.
Goed veertig jaar na datum gaat Maaike, die geïntrigeerd raakte door de installatie bij haar schoonvader, op zoek: “Wat is er overgebleven van dit werk? Wat vertelt de installatie over de kunstenaar en de zeitsgeist waarin de installatie werd gemaakt? Is dit werk nog steeds relevant? Waarom voelde haar schoonvader zich zo aangetrokken tot het werk van Vertessen?
De zoektocht begint bij de schoonmoeder in Wervik. “In de jaren tachtig deed daar een hardnekkige roddel de ronde”, vertelt ze. “De mensen in Wervik fluisterden dat de notabelen achter de muren van de gevel erotische feesten gaven. De aanleiding van deze roddel? Het Lilian-eum.” De installatie belande uiteindelijk op zolder, wachtend op een roemloos einde op een of andere stortplaats. Met haar kunstenaarsinstinct beseft Maaike echter dat de installatie niet mag verdwijnen. “Het werk verhuist naar mijn bureau. Maar wat vang ik er meer aan? Het is een volledige kamer en mijn bureau is er in elk geval te klein voor.”
Langzaam sluipt het idee om een podcast te maken rond het verhaal, en zo een goede plek te zoeken voor de installatie. “Het was me onduidelijk of dit zou lukken”, vertelt Maaike, “want ik heb dit allemaal nog nooit gedaan.”
De podcast werd alleszins een realiteit, veel sneller -en veel uitgebreider- dan wat ze zelf had vermoed. Via diverse ontmoetingen raak je er in de ban van Liliane Vertessen en haar eigenzinnig, integer werk: een kunstenaar die zich nooit naar de maatschappelijke of artistieke verwachtingen schikt, compromisloos en vol overgave. Maar je komt er ook meer te weten over het maatschappelijk belang van haar werk, dat kadert in de feministische stroming van het sexual positivism en een reactie vormt op de hypocrisie van de preutse, katholieke maatschappij.
Dit ene kunstwerk is het uitgangspunt voor een grondige analyse van een kunstwereld die in de jaren tachtig nog steeds overwegend masculien, zelfs misogyne was. Zijn de tijden werkelijk veranderd?
De zoektocht doorheen het Lilian-eum brengt Maaike tot bij verzamelaars, curatoren en kunstenaars -onder meer Bart Debaere van het Muhka dat een soortgelijk werk bezit van Liliane, en psychiater Dirk De Wachter die de schoonvader goed heeft gekend- die haar meer vertellen over maatschappij en de kunstwereld van de jaren tachtig, over dat bijzonder kleine netwerk van mensen dat zich destijds interesseerde voor hedendaagse kunst.
Maar terug naar de vraag naar de actualiteitswaarde van de installatie. “Lilianes werk is een reactie op een diepgewortelde hypocrisie: Wie kan haar het recht ontzeggen om te genieten van haar eigen vrouwelijke schoonheid en daar kunst mee maken?”, verklaart Maaike. “Onder feministen in de jaren zeventig ging het er vaak hard aan toe. Je had vrouwen (zoals Andrea Dworkin) die vonden dat elke uiting van seksualiteit des duivels was en een toegeving aan de mannelijke lust. Lilianes affiches werden daarom door vrouwen van de muur getrokken, of ook werk van Ria Paquée werd vernietigd door feministen wegens te expliciet erotisch.”
De tijden zijn enigszins veranderd, al zijn hypocrisie en dubbele moraal ons ook in de huidige tijden verre van vreemd. Het feit alleen al dat sexual positivism bij hedendaagse vrouwelijke kunstenaars nog steeds een thema is, wijst erop dat het nog lang niet algemeen is geaccepteerd, en dat het nog steeds de moeite loont om ervoor te vechten. De boodschap overbrengen door kunst te maken of, in het geval van de installatie van Vetessen, te behouden, is misschien wel de ultieme daad van verzet. Om Camus te parafraseren is de daad van te bestaan, in al zijn diversiteit, wel de ultieme vorm van verzet. En is kunst het ultieme bewijs van het bestaan…
Het Lilian-eum, reconstructie van het kunstwerk in de Grote Post in Oostende in 2022 (Foto’s G.U. Ottiker)
Take Me, Liliane Vertessen, 1982
De podcast werd gerealiseerd in samenwerking met Mu.Zee en De Grote Post in Oostende, met de steun van de Vlaamse Gemeenschap, technische ondersteuning van geluidskunstenaar Stijn Demeulenaere.
Luister vanaf 11 november naar de podcast via deze qr-code. Je kan de podcast ook beluisteren via Spotify of via Apple Podcasts (klik om te luisteren)
