Eindejaar. Een mooi moment om lijstjes allerhande op te maken, maar evengoed om terug te blikken op het voorbije jaar om er trends te bespeuren die de toekomst zullen bepalen.
Ook de kunstsector ontsnapt er niet aan, ook al verlopen trends er in regel iets trager dan in andere sectoren. In de laatste maand van het jaar worden we dan ook overspoeld met reflecties en predicties over welke kunstenaar het heeft gemaakt en welke werken het duurste werden verkocht. Maar ook, veel interessanter, welke ontwikkelingen zijn ontstaan of in een definitieve plooi zijn gevallen dit jaar.
Uit een aantal internationale rapporten distilleerden we de voornaamste onder hen, waarbij we ons niet zozeer lieten leiden door de sensationele titels die eraan werd meegegeven als wel het feit of deze in meer dan een lijstje voorkwamen. Zo’n lijstjes zijn subjectief, maar het feit dat een trend bij meerdere analisten zijn opgevallen kan als een teken van neutraliteit worden aanzien. We voegden er niettemin een aantal louter subjectieve aan toe, deels om na te gaan of de internationale trends ook lokaal van belang zijn, deels uit overtuiging dat een aantal ontwikkelingen een blijvend fenomeen vormen.
INTERNATIONAAL
1) authenticiteit
Waar vorig jaar NFT’s en digitale kunst alle lijstjes domineerden zie je dit jaar veelvuldig een terugkeer naar authenticiteit prijken. Schilderkunst is terug van nooit weggeweest, maar evengoed geschilderde woorden die verwijzen naar de oorspronkelijke gedachten, en de tekenkunst, die op zijn beurt verwijst naar de oorsprong van het geschilderde beeld. Kunst mag terug narratief zijn, zo lijkt het wel, wat op zich niet hoeft te verrassen in bedreigende en verwarrende tijden, waarin ook kunstverzamelaars op zoek gaan naar houvast en duurzame kwaliteit.
2) Artificial Intelligence
NFT’s lijkt op zijn retour, maar dit is allerminst het geval voor Artificial Intelligence (AI). Ook dit mag niet zo verrassen: kunstenaars zijn bij uitstek mensen die maatschappelijke trends aanvoelen, en ongetwijfeld is de komst van generatieve AI van groter en diepgaander maatschappelijk belang dan de meer juridisch- technische NFT’s.
3) monumentaal abstract
Zowel het lifestyleblad L’Officiel als het kunstplatform Artsy wijzen op de heropstanding van monumentale abstracte kunst dit jaar. Niet dat de belangstelling voor abstracte werken ooit is verdwenen, maar wat beide media opvalt is de honger naar grote, ‘immersieve’ abstracte werken. Uit de rondvraag van Artsy bij kunsthandelaars uit 85 landen blijkt onder meer dat abstracte kunst voor 59% van de respondenten het gros van de kunstverkopen uitmaakt, vergeleken met 45% die stelt dat figuratieve kunst domineert. Een uitleg hiervoor is niet meteen voorhanden, al wijst l’Officiel bijvoorbeeld wel op het intuïtieve karakter van abstracte kunst, waarin het publiek zich makkelijker zou in herkennen.
4) Kunst als statement
Niets nieuws onder de zon, kunstenaars gebruiken hun kunst graag om wantoestanden aan te kaarten. Wat in 2023 niettemin wel opviel is dat dit gegeven sterk in de smaak valt bij organisatoren en verzamelaars. Thematentoonstelling rond klimaatopwarming, raciale ongelijkheid of onrecht bereikten meer dan ooit het brede publiek. De veiling van het werk The Sugar Shack van Ernie Barnes voor een slordige 15 miljoen Dollar is wellicht een teken aan de wand.
5) hoe galerieën kunstenaars zoeken
Dagelijks krijgen kunstgalerieën nog tientallen kunstenaars over de vloer met hun portfolio onder de arm. Verloren moeite voor de kunstenaars, zo blijkt uit de studie van Artsy. 51% van de ondervraagde galerieën gaf aan dat ze hun kunstenaars voornamelijk selecteren op aanraden van de kunstenaars die ze reeds vertegenwoordigen, en 44% gaf aan dat Instagram hun voornaamste bron is om nieuwe kunstenaars te ontdekken. Kunstenaars kunnen maar beter (veel) aandacht besteden aan hun aanwezigheid op sociale media.
(bronnen: Artsy, Artvivid, Arsper, Art Basel, Artnet, Collateral Magazine)
IN BELGIE
6) Artificial Intelligence
Je kan er ook in België niet omheen, het aantal kunstenaars dat zich met Artificial Intelligence inlaat is al lang niet meer op een hand te tellen, laat staan tien. De open call van TheArtCouch verzamelde al een tiental projecten van kunstenaars die op een of andere manier AI integreren in hun werk, maar sindsdien is het aantal initiatieven enkel toegenomen. Zo hielden Hildegard Penne en Manu De Mey dit jaar een opmerkelijke tentoonstelling rond de ‘tekst-to-image’ functionaliteit van AI, en meer recent kon je de experimenten van Simon Van Parys ontdekken in de expo “AI UNIVERSE.” Zo te horen kunnen we ons in 2024 best opwarmen voor nog meer. Opvallend bij deze projecten is dat ze vaak leunen op een nauwe samenwerkingen tussen kunstenaars uit verschillende disciplines, alsook buiten de kunst. Je mag geruststellen dat kunst en Artificial Intelligence een blijvend huwelijk vormen.
7) Feminisme als thema
Het baanbrekende werk van Linda Nochlin Why have there been no great female artists? dateert al van 1971. In 2022 ging Christiane Struyven haar na met het even confronterende pamflet Moeten vrouwen naakt zijn om in het museum te hangen? Het thema vrouwen in de kunst is nog steeds brandend actueel. De vraag stelt zich of een vorm van positieve disciminatie, waarin musea en expo’s enkel vrouwelijke kunstenaars tonen, de (overigens terechte) zaak wel helpen. Het belet niet dat 2023 ook in ons land een aantal initiatieven in die zin zag ontstaan, van de 100% vrouwelijke expo ‘In het hands’ gecureerd door Ellen Wezenbeek, tot de expo ‘Female’ waarin Veerle Verbeke haar ervaring als vrouw onverbloemd besprak. Iets doet ons sterk vermoeden dat het thema in 2024 nog in talrijke vormen onderzocht zal worden.
8) De opkomst van de niche-galerie
De kunstmarkt is van nature behoorlijk conservatief. Wat je typisch ziet bij mature markten van enige omvang is het verschijnen van talrijke nichespelers, die gericht een specifieke doelgroep aanspreekt met een gelimteerd, gespecialiseerd aanbod. De kunstmarkt bleef tot voor kort min of meer gespaard van deze logica, maar recent zien we deze ontwikkeling ook in België volop spelen. Kleinere galerieën starten met minder middelen, onder meer omdat reclame maken dankzij de komst van sociale media democratischer is dan ooit. Ibasho en Pedrami in Antwerpen, de eerste gespecialiseerd in Japanse fotografie, de tweede in kunst met Orientaalse invloeden bestaan al een tijdje, maar ook op andere plekken zie je galerieën opduiken als Rufus in Gent, gespecialiseerd in grafische kunst. Of hun opkomst de oorzaak is voor, of het gevolg is van het verdwijnen (of eerder: in andere activiteiten opgaan) van een aantal toonaangevende galerieën als Geukens-De Vil en Zeno X is niet zeker, al valt het minstens op dat beide ontwikkelingen gelijktijdig lijken plaats te vinden.
9) Slow Art
Veel van de kunstinitiatieven die in 2023 startten of floreerden mikken doelbewust op kunst als beleving. Galerieën in onooglijke dorpjes als Moregem (verduyn Gallery) of Otegem (10a), die kunst ontdekken combineren met lezingen of concerten (Tale in Vlierzele) of gewoon thuis plaatsvinden bij kunstenaars of aspirant-galerieën (Settantotto in Gentbrugge, Klaus Verscheure in Pottes of het Salon Blanc van Yves Velter en Els Wuyts in Oostende), elk van hen onderscheidt zich van klassieke galerieën, niet enkel inhoudelijk, maar voornamelijk door de open uitnodiging om op het gemak en zonder enige druk van kunst te komen proeven. Aan een menselijk tempo kunst ontdekken is overogens ook een troef die klassieke galerieën als Mees–Van de Wiele in Gent lijken uit te spelen. Wordt vervolgd, zonder twijfel…
Dit artikel verscheen reeds in het jaarboek 2023 van TheArtCouch, dat exclusief verkijbaar is voor Plus abonnees van het magazine. Neem nu een abonnement en verkrijg alsnog het jaarboek (zoalng de voorraad strekt)
