Wie aan skeletten en doodskoppen denkt -als onderwerp van een kunstwerk- denkt haast automatisch aan Delvaux, of aan klassieke thema’s als vanitas en menselijke vergankelijkheid. Het is moeilijk, voor velen zelfs onmogelijk, om bij het zien van een skelet -in het echt of op doek- niet te gaan huiveren en bibberen. Het thema stelt ons wezenlijk in vraag, het lijkt de nadruk te leggen op onze nietigheid, onze ultieme onbelangrijkheid.
Dat wil niemand, toch?
Think again… of eerder: denk verder. Het skelet kan symbool staan voor zoveel meer dan enkel de negatieve associaties waar we het mee belasten. We leven allemaal in voorgekauwde paradigma’s: denkkaders waarbinnen we gewaarwordingen en belevingen zin en betekenis geven. We kunnen haast niet anders: het definieert ons ‘zelf’ -het beeld dat we van onszelf hebben-, maar evenzeer onze identiteit -hoe we ons verhouden tot de buitenwereld. Zonder paradigma’s komen beide op losse schroeven te staan. Het verklaart wellicht waarom zovelen onder ons krampachtig vasthouden aan deze paradigma’s, en het jammer genoeg als enige ‘waarheid’ aanzien.
Het vergt heel wat moed, denkruimte, en zelfinzicht om een kijkje te nemen buiten de geijkte paradigma’s. Dit is precies waar Mathieu V. Staelens ons toe uitnodigt, onder meer met zijn reeks waarin skeletten een hoofdrol spelen.
“Ik wil het skelet bevrijden van zijn moralistische traditie”, verklaart Mathieu. “Het skelet was eeuwenlang een symbool van de waarschuwing voor het menselijke verderf, een symbool van het (christelijke) schulddenken. Het moralistische vingertje wordt bij mij gedetourneerd, in de betekenis die Guy Debord en de situationisten eraan gaven: de omkering van een situatie zodat de voorwaarden of vooronderstellingen die die situatie legitimeren worden blootgelegd en finaal ontkracht. Hierdoor verkrijgt het een voorbeeldfunctie van de potentie van de menselijke vrijheid.”
Anders naar de dingen leren kijken, als vorm van bevrijding -niet zozeer het ding ‘an sich‘, dat op zich niets te vertellen heeft, maar in termen van (nieuwe) betekenis. Ons losmaken van het juk van maatschappelijke moraal en persoonlijke ethiek om in een dieperliggende relevantie te graven. Het is wat mij betreft een onweerstaanbare uitnodiging. “Is het niet aan elk individu om de voor-waarden te scheppen voor hun zinvolle plaats in de wereld?”, vult Mathieu aan. Misschien wel, al is vermoedelijk niet iedereen hier tegen bestand. Het is per slot van rekening een gevaarlijke onderneming. Mathieu zelf verwijst naar het concept excarnatie, het lossnijden van de mens uit zijn zinvolle verbanden: “We leven al lang in een cultuur van incarnatie, allerlei waarden worden van kinds af aan in ons ingeschreven. Vooraleer we zelf begrijpen wat ze betekenen zijn ze reeds geïnfiltreerd in ons gedrag en keuzes. Het proces van excarnatie betekent ook uitbenen, analyseren, blootleggen, losdenken. Het is met andere woorden een denkactiviteit van de emancipatie!”
Is dit niet de ultieme betrachting, de ultieme vorm van vrijheid? Emancipatie kan vele vormen aannemen, maar de emancipatie van de mens jegens zijn mens-zijn? “Het niet-zijnde in zichzelf excarneren”, zoals Mathieu het benoemt? Het lijkt me op zijn minst een intrigerende gedachte om verder op te kauwen…
De reeks werken van Mathieu V. Staelens is momenteel te zien in de expo Celebrating our new found innocence bij Galerie Seghers in de Rogierlaan 46 in Oostende. Beneden is een selectie te zien van polymeer tekeningen die eerder reeds bij Black Swan gallery te zien waren. Niet te missen!
maart 12, 2023
Een kunstenaar die ik niet kende. Heb even diens website bezocht; beslist een kunstenaar die véél te ‘vertellen’ heeft. Ook niet te veronachtzamen: de niet alledaagse technische vaardigheid in ál zijn creaties.
Een bijzonder goed artikel! Om meer dan eens te herlezen, en dus zeker te bewaren in mijn map: kunstteksten…
Lucas Van Parys