Maakt het onderwerp op zich iets uit voor een kunstenaar? Of is alles wat hij doet sowieso een veruitwendiging van interne beelden die uit ontstaan uit een complexe mix van gevoelens en gedachten?
Er kan lang gediscussieerd worden over deze vraag. Wat alleszins duidelijk is, is dat we als mens voor een groot deel wat we zien en ervaren van de realiteit zelf creëren. Toevallig verdiep ik me de laatste tijd in de nieuwste bevindingen uit de neurowetenschappen, onder meer via onderzoekers als Anil Seth of de Zuid-Afrikaanse neuroloog Mark Solms. Uit hun onderzoek blijkt heel kort door de bocht dat onze hersenen uiteindelijk een uiterst gesofisticeerd mechanisme is om de wereld buiten de grenzen van onze organische eenheid (een term die ook onder discussie staat, maar dat brengt ons te ver) te voorspellen. Deze voorspellingen moeten de hersenen continu evalueren op accuraatheid, wat door een continu feedbackmechanisme kan, maar dit is behoorlijk omslagtig. Veel efficiënter voor de hersenen -en voor de overleving van het organisme- is om zelf te bepalen wat je gaat gewaarworden. Met andere woorden: de wereld rondom jou maak je voor een groot deel zelf, en dit gebeurt -volgens Solms althans- niet rationeel, maar uitsluitend gevoelsmatig.
In veel opzichten is dit wat kunstenaars ook expliciet doen, al hebben ze verschillende manieren om dit uit te leggen, en kan het proces tot uiterst diverse resultaten leiden. “De werkelijkheid die ik rondom mij zie, doet zich naar mijn gevoel vaak onverklaarbaar poëtisch voor”, zegt bijvoorbeeld Stefaan Vermeulen. “Misschien is dat het oog van de kunstenaar, die niet praktisch of problematisch kijkt, maar die gewoon geïnteresseerd is in de verschijning van de werkelijkheid.” Intuïtief moet hij aanvoelen dat de werkelijkheid die voor hem geldt, niet noodzakelijk dezelfde is als voor eenieder. Hij kan slechts de kern, het gevoel, gaan uitbeelden, niet wat hij gewaarwordt: “Het is in de vertaling naar verfstreken dat ik die ervaring voor de kijker wil herhalen, zonder gebruik te maken van het oorspronkelijk verhaal dat ik zag.”
Het onderwerp is ondergeschikt aan de impressie, wat primeert is de zoektocht naar het ontstaan van het beeld. “Het uiteindelijke schilderij is dus niet gewoon een afbeelding van een landschap, het zou autonoom het oorspronkelijke beeld, dat alleen ik dus gezien heb, moeten vervangen”, schrijft hij. “Onderwerp of plaats zijn nauwelijks van belang, wel de textuur op het doek, de verfstreken, de manier van schilderen en van uitbeelden, het evenwicht tussen wat ik wel en niet afbeeld, en tussen datgene wat ik controleer en datgene wat ik niet controleer en dat deel van mijn acties dat zichtbaar is voor de toeschouwer.”
Opvallend -en sprekend voor zijn proces- is dat hij zelf verbaasd is om het feit dat zijn werk resulteert in figuratieve beelden. De laatste jaren werkt hij voornamelijk landschappen uit, onder invloed van zijn nieuwe omgeving in Vliermaal, na eerder beelden van mensen en steden te hebben vervaardigd. Maar het uitgebeelde is niet noodzakelijk het onderwerp, beseft hij. “Ik gebruik de middelen van een abstract schilder om uiteindelijk een figuratief resultaat te bekomen.”
Werk van Stefaan Vermeulen is van 5 augustus tot 3 september te zien bij Lloyd Gallery in Oostende. Klik hier voor alle info!
After the Rain | Raversijde | Pool | Botolph’s Bridge Road | Ijzerdijk
© Stefaan Vermeulen
