Een lezer vroeg me ooit of kunst -en dus kunstenaars- een morele verantwoordelijkheid draagt. Ik loop er sinds over te mijmeren. Het is geen eenvoudige vraag, noch een comfortabele. Gemakshalve zou je ervan kunnen uitgaan dat de kunstenaar enkel als ‘taak’ heeft om zijn persoonlijke, intieme impulsen en gedachten in de vorm te gieten die hijzelf verkiest. De verantwoordelijkheid voor de impact die hij genereert ligt in dit geval uitsluitend bij de kijker die het werk interpreteert. Maar deze gedachtegang zou voorbijgaan aan het feit dat de kunstenaars zich heel goed bewust is van het feit dat kunst de mogelijkheid heeft om emoties op te roepen, bewustzijn te creëren, mensen te verbinden en complexe kwesties op een toegankelijke manier te communiceren. Vaak is dit ook zijn uitgesproken bedoeling.
The truth is rarely pure and never simple, schreef Oscar Wilde. De kunstenaar een maatschappelijke rol willen toebedelen beperkt hem in zijn uitdrukkingsmogelijkheden, en dus van de zin van zijn kunst. Anderzijds kan hij er niet aan onderuit dat hij een impact genereert, en draagt hij net als elk van ons daardoor een bepaalde verantwoordelijkheid.
Er zijn natuurlijk ook activistische kunstenaars, voor wie kunst een medium is om een maatschappelijke boodschap te verkondigen, die in de kunst zelf vervat ligt. Het ligt misschien aan het tijdsgewricht dat meer en meer kunstenaars een impact willen genereren op brandende thema’s als armoede, gelijkheid, de groeiende oppervlakkigheid van onze maatschappij of de gigantische uitdagingen gelinkt aan de klimaatsverandering. De tijd dat de kunstenaar een exogeen en op zichzelf staande entiteit vormde is al lang achter ons. Kunstenaars staan met beide voeten ferm in het maatschappelijk debat.
De klimaatuitdagingen vormt een mooi voorbeeld van de verschillende manieren waarop kunstenaars deel uitmaken van dit debat. Kort geschetst zijn er zes manieren waarop ze zich in het debat mengen:
- Bewustwording creëren: krachtige boodschappen overbrengen die mensen aan het denken zetten en aanzetten tot actie;
- Oproep tot actie: mensen inspireren om op te komen voor milieubescherming, duurzame praktijken te omarmen en betrokken te raken bij klimaatactivistische bewegingen;
- Wetenschap en kunst samenbrengen: samenwerken met wetenschappers om wetenschappelijke gegevens en bevindingen over klimaatverandering om te zetten in kunstwerken, en zo complexe informatie begrijpelijker en toegankelijker maken voor het grote publiek;
- Gemeenschapsbetrokkenheid: gemeenschappen samenbrengen en betrekken bij duurzame initiatieven;
- Kritische reflectie: mensen aanmoedigen om kritisch na te denken over hun levensstijl, consumptiepatronen en impact op het milieu;
- Bijdragen tot innovatie: zelf als voorbeeld dienen door het gebruik van duurzame concepten en materialen in hun kunst.
Voor elk van deze manieren vallen er talrijke voorbeelden te halen. De kunstwebsite CAI biedt in een recente reportage vijf boeiende voorbeelden van internationale kunstenaars en hoe ze met hun kunst een impact willen genereren, van Olafur Eliasson tot Khvay Samnang. Laat het je vooral tot inspiratie dienen!
