Een tijdje geleden werd bij een Antwerps veilinghuis een schilderij van Guillaume Vogels (1836-1896) aangeboden. Waar ik tijdens de kijkdag met mijn hoofd was weet ik niet, maar mijn echtgenote maakte me er attent op. Het werk hing wat hoger, onttrokken aan de adelaarsblik die ik meende bij dergelijke gelegenheden te hebben ontwikkeld. Niet dus.
Ik was reeds een tijdje op zoek naar een Vogels, maar tot nu toe had ik er nog geen in het vizier gekregen die me kon bekoren. De aanbiedingen bij galerijen en veilinghuizen waren naar mijn smaak te flets in hun grijsheid of in dergelijke erbarmelijke fysieke toestand dat de veilingmeester ze in een verdekt eilandje voor lepralijders had ondergebracht. Zo werd in Namen een werk van de kunstenaar aangeboden in aangename kleurtonen en met een mooi breed opgezet landschap als onderwerp. Het craquelé had evenwel zo’n proporties aangenomen dat er reeksen verfkommetjes op het canvas waren ontstaan. In gedachten zag ik de verf er reeds vanaf springen. Met een dergelijk werk haal je een bron van doorzeurende spijt en ergernis binnen. Je verwacht elk ogenblik dat de schilfers je in de ogen zullen spatten. Het is als de aanblik van een mooie vrouw, maar dan jammerlijk overdekt met de pokken.
In Brussel vond ik een werkje met een nachtelijk straatzicht, getekend met “G Vogels”, maar aangeboden als “Ecole belge, 19e.” Waarom die merkwaardig ruime toeschrijving zonder vermelding van de naam van de ondertekenaar? Guillaume Vogels is een schilder waarmee je naar buiten kan komen zonder in affronten te vallen en toch werd hier het gevoel gewekt dat het veilinghuis een slag om de arm wilde houden. Bestond er gerede twijfel omtrent de authenticiteit? Op mijn vraag kwam een bevestigend antwoord, niet gevolgd door een aan mijn nieuwsgierigheid tegemoet komende verduidelijking. In de kunsthandel vallen de vraagtekens vaak als malse sneeuwvlokken uit de lucht. Ik diepte mijn vergrootglas op en begon te turen naar de fotografische weergave van het werk in de verkoopcatalogus van het veilinghuis. Het schilderij gaf een straat weer bij nacht, met in de verte achter een venstertje een klein intens oranje kaarslicht. Misschien was het voor een vervalser niet zo moeilijk een nachtelijk onderwerp in al zijn duistere contouren na te maken? Ik haalde er het werk van Konstantin Ekonomides (*) bij en vergeleek de handtekening van de daar weergegeven werken met die op de foto. Was het misschien de stroeve “G” die twijfel opriep? Na een volgende email bevestigde het veilinghuis mijn berekend vermoeden. Ook dit element had bijgedragen aan hun twijfels omtrent de authenticiteit van het werk.
Ik bleef dus op mijn honger, tot nu hier in Antwerpen.
Deze Vogels leek gaaf en ademde bovendien een atmosfeer uit die bepaald werd door de voor Vogels kenmerkende kleurtonen, genereus aangebracht met paletmes en stevig uitgesmeerd met krachtig penseel, gevat in een stevige compositie.
Het werd omschreven als ‘“Geanimeerd winters dorpsgezicht”, olieverf op karton. Afmetingen: 33×40.5 cm…’
Was dit werkje reeds eerder ergens te koop aangeboden? Had het misschien al deel uitgemaakt van een verzameling? Had dit stukje kunst een pédigrée of zoiets als een stamboom? Dergelijk opzoekwerk kan een eventuele aankoop extra kruiden.
En hier biedt internet soelaas. Tot mijn aangename verrassing had ik na vijf minuten tokkelen reeds beet: op 14 september 2008 bleek het kunstwerk al eerder geveild en dat wel liefst duizenden kilometers hiervandaan. Het was gepasseerd bij het veilinghuis Ivey-Selkirk in Louisiana in de V.S., onder de titel ‘ “Village landscape in winter”, signed, oil on artist’s board, 33×40,6 cm’.
Verder naspeuren bracht aan het licht dat dit veilinghuis aanvankelijk onder de naam Selkirk zaken deed. Het werd in 1830 gesticht in Louisiana en was daarmee het tweede oudste van de Verenigde Staten. Gedurende zes generaties bleef het in handen van de familie Selkirk. In 2002 kocht een zekere Malcolm Ivey de zaak over en verbond zijn naam aan die van het achtenswaardige veilinghuis. Vanuit het standpunt van de familie Selkirk was dit een mesalliance, het boute mercantiele gedrag van de heer Ivey was geen baken dat vertrouwen uitstraalde, één en ander liep op de klippen en in 2011 liepen bij het gerecht de klachten omtrent allerhande malversaties gezwind binnen. Wanneer verkopers na het afhandelen van de veilingen naar hun dollars kwamen informeren, was Malcolm nogal vaak “te druk bezig met het voorbereiden van de volgende verkoop” om zich ook nog ‘ns met zulke futiliteiten bezig te houden.
Om het verhaal kort te maken: het kwam hem in totaal op 10 jaar voorwaardelijke gevangenisstraf te staan, een aantal dagen effectieve cel en huisarrest. Daarnaast achtte de rechter het ook aangewezen de heer Ivey ver weg te houden van de centen: hij legde hem een levenslang verbod op ooit nog actief te zijn in de veilings- en financiële wereld.
Ondertussen wordt er opnieuw geveild onder de naam Selkirk Auctioneers and Appraisals, maar het is het veel jongere veilinghuis Garth’s dat nu achter de schermen aan de touwtjes trekt.
Onder welke omstandigheden het kunstwerk tweemaal de overtocht over de oceaan had gemaakt, kon ik niet achterhalen.
Maar het ging hier toch wel degelijk over het zelfde werk?
Bij nauwkeurige vergelijking van de foto’s van het in Amerika verkochte schilderij met dat in Antwerpen bleek er een gelijkenis te zijn tot in de kleinste details. Ook de afmetingen klopten volledig. Maar in Antwerpen zat er een andere kader rond en wat meer was: het werd beschreven als een olieverfschilderij op karton. Hoe kon dit? Wanneer Ivey-Selkirk het beschrijft als ‘on artist’s board’ denken wij toch aan paneel? Betekent ‘artist’s board’ in het Amerikaans-Engels misschien karton? Je weet het natuurlijk nooit met die tegendraadse Angelsaksers.
Toen ik vroeg het schilderij op de rugzijde te mogen bekijken, werd het door de langste medewerker van het huis van de muur gehaakt. Een kartonnen achterkant kwam tevoorschijn, gedrenkt “dans son jus”: grote oude, groezelige vetplekken en enkele vignetjes van vroegere Brusselse encadreurs. Toen ik er met de vingertoppen op tokkelde, bleek er wel degelijk een stevig paneel onder het karton te zitten. Het karton zelf bleek dus helemaal niet de drager van het werk.
Op dit schilderij heeft Vogels een winters tafereel weergegeven. We zien een dorp, bevroren in ijs. Je voelt dat het stenen uit de grond vriest, de wereld is vertraagd en verstild.
De schilder heeft vanuit de knuist de verf erop geplamuurd. De kleuren werden duidelijk weinig of niet voorafgaandelijk op het schilderspalet gemengd, maar puur op het paneel aangebracht en uitgestreken.
Ensor heeft deze techniek bij Vogels geleerd.
Grote vlakken in verschillende blauwig groene en grijswitte tinten worden naast elkaar geplaatst. Door de dikte van de verf is er een plastische structuur op het werk aangebracht, wat van het kijken een tactiele beleving maakt.
Kunsthistorici beschouwen Vogels als een vertegenwoordiger van het grijze autochtone Belgische impressionisme. Deze strekking surfte niet mee op het succes van de Franse schilders, die de toeschouwer vaak wilden behagen met een efemeer kleurspektakel badend in zuiders licht. De Belgen waren meer subjectief in de weergave van hun van vocht doordrongen omgeving. De beklijvende desolate indruk die Vogels’ landschap hier maakt, bepaalt de gemoedstoestand die de kunstenaar overbrengt op de kijker en gaat in de beleving daarvan verder dan het vaak oppervlakkige Franse impressionisme.
En het expressionisme zit er in de verte aan te komen. Bij Vogels kwamen techniek, materiaal en innerlijke beleving van zijn onderwerp samen en bepaalden de factuur van zijn werk.
Vogels stierf in 1896. De expressionisten van de Latemse School hadden zich toen bijlange nog niet aan de kronkelende oevers van de Leie neergevlijd. Jaren voordien was een wegbereider hen voorgegaan.
(*) Konstantin Ekonomides, “Guillaume Vogels (1836-1896), Pandora, Antwerpen, 2000.
december 3, 2021
Beste,
Mijn grootmoeder had een schilderij van Guillaume Vogels. Ten minste, we denken dat het van hem is. Zou ik u een aantal foto’s van het werk mogen bezorgen? Ik zou graag weten of het echt is.
Met vriendelijke groeten
december 4, 2021
Dag Karen, deze periode van kunst ligt niet meteen in onze kennisgebied. Je kan hiervoor beter een veilinghuis consulteren denk ik. Je kan me steeds bereiken via frederic(at)theartcouch.com. Beste groeten, Frederic
december 17, 2021
geachte
daar ik vrij veel ervaring heb met Guillaume Vogels , mag u gerust de foto’ s doorsturen naar mijn mail.
GR DR filip vos
vosfilip126@gmail.com