Liefhebbers van moderne kunst die de Antwerpse kathedraal bezoeken, zullen aangenaam verrast worden. Het is niet langer de sacrale ruimte waar meester Peter Paul Rubens alleen heerst. Langzaam sluipen hedendaagse kunstenaars binnen tussen zijbeuken en transept, tussen oksaal en koor. Jan Fabre en Sam Dillemans zijn ondertussen vaste waarden geworden, en nu heeft ook de Spaanse kunstenaar Enrique Marty (°1969, Salamanca) tijdelijk onderdak gevonden met zijn tentoonstelling De Profundis.
De term ‘de profundis’, Latijns voor ‘uit de diepten’, roept een gevoel van diepe introspectie en spirituele resonantie op. Hij verwijst naar een staat van emotionele en existentiële diepte, waarin men zichzelf onderdompelt in de essentie van het leven en de menselijke ervaring en kan worden geassocieerd met momenten van innerlijke strijd, verdriet, maar ook van inzicht en verlichting. In een artistieke context, zoals in Enrique Marty’s tentoonstelling, krijgt ‘de profundis’ een extra dimensie die duidt op de artistieke verkenning van deze diepten, waarbij kunstenaars zoals Marty trachten de complexiteit van de menselijke natuur en de connectie met de geschiedenis te doorgronden en uit te drukken. Door middel van zijn schilderijen en het symbolisme dat hij gebruikt, nodigt Marty de kijker uit om zichzelf onder te dompelen in deze diepten, om vervolgens te reflecteren op de schoonheid en de complexiteit van het leven.
De preekstoel komt tot leven
Voor De Profundis creëerde Marty, in samenwerking met Keteleer Gallery, een volledig nieuwe reeks schilderijen speciaal voor de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal. Marty’s vroege fascinatie voor deze gewijde plek, geworteld in zijn eerste ontmoeting met een boek over Rubens, heeft zich ontwikkeld tot een levenslange obsessie. Voor hem belichaamt deze locatie het summum van een totaalkunstwerk, waar architectuur, schilderkunst en beeldhouwkunst samenkomen in een betoverend geheel. Met nederigheid en respect voor het erfgoed van de kathedraal zoekt Marty naar een harmonieuze dialoog tussen zijn creaties en de omgeving.
Die nieuwe schilderijen vormen een passend eerbetoon aan de kathedraal. Hij verweeft figuren in zijn werk die verwijzen naar de klassieke kunstwerken die men er terugvindt, en bezielt tegelijkertijd de ruimte met de aanwezigheid van vogels en andere dieren die ontsproten zijn aan zijn verbeelding.
Een spel van licht en verhoudingen
Een centraal element in Marty’s creaties vormt het spel van licht, een sleutelelement in de sacrale ruimtes van de kathedraal. Hij vangt het boeiende samenspel van natuurlijk licht, glas-in-loodtinten, kaarsen en spotlights in twaalf krachtige schilderijen, die elk een unieke scène weergeven. De meeste beelden komen bevreemdend over. Als toeschouwer besef je onmiddellijk dat er iets niet klopt. Soms is het de houding van de personages, vaak zijn het de verhoudingen waarmee de kunstenaar speelt.
Op het linkerpaneel van deze diptiek kijken we recht in de ogen van een jongen. Uit zijn houding blijkt dat hij ons iets wil duidelijk maken, maar door het standpunt weten we niet wat er zich verder afspeelt in de ruimte. Op het ander paneel kan je niet om de mismatch in verhoudingen. Alleen de starende blik bij de uitvergrote jongen lijkt overgenomen uit het linkerpaneel. Inspiratie voor dit werk vond de kunstenaar bij Frans Franckens Jesus tussen de dokters, waar de spanning van de hiëratische, haast bevroren, figuren uitgebeeld wordt.
Sterker vind ik het werk waar opnieuw een jongen de hoofdrol speelt. Met kinderlijk enthousiasme staart het glimlachend naar twee felgekleurde ballonnen, zich niet bewust van de adelaar -symbool van de apostel Johannes – die uit de rechterbovenhoek opduikt. Heeft hij het gemunt op de ballonnen? Of op de jongen zelf? Een open einde dat we zelf kunnen invullen. Tegelijkertijd vallen de vele tegenstellingen op die Marty in dit werk smokkelt. De alledaagse kleding van het kind vormt een schril contrast met de grandeur van de kathedraal. De graven waarop de jongen staat gaan op hun beurt de confrontatie aan met het drieluik van Rubens dat de wederopstanding van Christus toont.
Marty beperkt zich echter niet tot de twee dimensies. Naast het veelkleurig bronzen beeld Luna en vis dat de doodstrijd van een goudvis in de handpalm van een jonge vrouw voorstelt, word ik vooral getroffen door een polychroom beeld van een ouden man in opvallend roze sokken. Het beeld stelt de Amerikaanse kunstenaar Mark Rothko voor op het moment dat hij zijn geloof verloor. Zijn schilderijen, die hij zelf beschouwde als intimistisch en vol emotie, werden tot zijn grote teleurstelling onvoldoende begrepen door het grote publiek waardoor zijn werken al snel degradeerden tot louter muurdecoratie. Om stil van te worden.
Meer manieren van kijken
Je kunt de expo De Profundis op meerdere manieren bekijken. In de eerste plaats wellicht als een moderne vreemde eend in de bijt van de Oude Meesters. Maar ik raad iedereen aan om het op een tweede manier te bekijken en stil te staan, als een uitnodiging om de ziel van de kathedraal te verkennen en te worden overweldigd door de blijvende indrukken die deze op onze herinneringen achterlaat. In Marty’s meesterwerken kunnen bezoekers zich verliezen in de tijdloze schoonheid en de eeuwenoude spirituele kracht van deze historische plek ervaren.
De expo ‘De Profundis’ loopt in samenwerking met Keteleer Gallery en is nog tot 10 november te bezoeken in de Kathedraal van Antwerpen.
- Van Rubens tot Enrique Marty, een reis door de artistieke tijd - maart 19, 2024
- KALEIDOSCOOP: Een kleurrijke reis door de kunst - februari 8, 2024
- A room with a (personal) view - december 1, 2023
