Onlangs las ik het boek ‘Inspiratie’ van de Ap Dijksterhuis. Hierin onderzoekt de Nederlandse psycholoog waar (onder meer) kunstenaars en wetenschappers hun inspiratie vandaan halen. Een van zijn conclusies luidt dat de ‘plotse ingeving’ die tot nieuwe inzichten en innovatie leidt voortkomt uit kennis die latent in het onbewuste aanwezig is en op een bepaald moment (er bestaan technieken om dit te stimuleren) in ons bewustzijn doordringt.
Een mooi voorbeeld van hoe deze wisselwerking tussen het bewuste en het onbewuste precies werkt vond ik bij kunstenaar Lode Laperre. Toen ik hem laatst sprak vertelde hij me over het ontstaan van een van zijn werken, Asterom. Hij werkte wekenlang aan het abstracte werk, zoals steeds zonder vooropgezet plan, en zonder concreet beeld als model. Het is pas achteraf dat het hem duidelijk werd dat het beeld dat hij geschapen had een nagenoeg exacte kopie was van een uit dierlijk bot gesneden Aziatisch landschap dat hij ooit had gezien. Hij was zich tijdens het werken niet bewust van dit beeld, zijn onbewuste echter wel. Je zou kunnen stellen dat zijn onbewuste het werk heeft gemaakt.
Ik vermoed dat dit bij veel kunstenaars het geval is, maar het is een proces dat de kijker misschien ook doorstaat.
Lode vindt het beeld terug dat onbewust model stond voor zijn werk Asterom. foto © TheArtCouch
Naar aanleiding van Lodes tentoonstellingen bij Decentralized Art Club raakte ik in gesprek met Howdy Tio, met wie Lode bevriend is. De levensloop van Howdy is een boek op zich waard, maar op het moment dat ik hem ontmoet legt hij zich al enkele jaren toe op een bepaalde vorm van Thaise massage. Niet zozeer als algemene ‘techniek’: in zijn praktijk houdt hij rekening met de specifieke toestand van elk individu, zowel lichamelijk als geestelijk, als holistisch geheel.
Geen eenvoudige opgave voor de Westerse mens. Sinds Descartes en de ‘verlichting’ zijn we het lichaam als een mechanisch instrument gaan zien en de geest als iets ongrijpbaar dat daar los van bestaat. Voor de Oosterse filosofie maken beide deel uit van een ondeelbaar geheel. In onze belevenis merken we die eenheid, maar rationeel maken we nog steeds dit onderscheid. Geen wonder dat het Oosterse denken zo’n grote aantrekkingskracht heeft op de Westerse mens, al is het niet voldoende om de grondslagen ervan te begrijpen om die ook te beleven. Een spoedcursus yoga zal daar niet aan verhelpen, er is een veel ingrijpender proces voor nodig.
Howdy heeft het tijdens ons gesprek onder meer over de ‘wet van minimale weerstand’, die bijvoorbeeld van toepassing kan zijn op onze lichaamshouding: door rechtop te staan en de invloed van de zwaartekracht door ons midden te laten stromen, besparen we ontzettend veel energie die we nodeloos verspillen wanneer we kromgebogen achter de computer onze mails beantwoorden. Qigong, een staande vorm van meditatie, helpt om de balans te herstellen en een natuurlijke doorstroming van energie te verzekeren. Maar het beperkt zich niet tot lichamelijke effecten. De oefening beoogt bijvoorbeeld ook een ultieme zelfacceptatie als methode om om te gaan met morele pijn, of als manier om mentale druk te verlichten en van daaruit iets nieuws op te bouwen.
De relatie met kunst? Op het ogenblik van onze ontmoeting was hij in Gent voor een aantal workshops. Een ervan vindt plaats in de ruimte waar Lode exposeert. Met zijn massagetechniek zou hij jou anders naar een specifiek kunstwerk kunnen doen kijken, het anders beleven. De bedoeling was dat hij het op mij zou uitproberen, maar we raakten danig in ons gesprek verwikkeld dat de tijd ons ontbrak. Ik geloof hem niettemin op zijn woord -geholpen door de getuigenissen van Lode en de galeriste Sandra Ruyssinck. Kunst kan op zich al bepaalde emoties losweken, wist ik al, al begreep ik niet volledig welke mechanismes erachter schuilen. Dat verdomde rationele brein van mij.
Rationeel gezien snap ik wel dat wanneer je bepaalde energiepunten in je lichaam meer vrijheid biedt, er bijkomende energie doorheen stroomt. Het klinkt als het betere loodgieterijwerk, dat kan zelfs mijn rationeel denkende brein dus makkelijk bevatten. Maar hiermee mis ik juist het volledige punt, volgens Howdy. “Naar kunst kijken is volledige overgave”, zegt hij me, “je moet het beleven zonder hersenen.”
Zonder hersenen? Kan dit wel? Ik kijk wat bevreemd naar het werk Naos Mandala van Lode, misschien wel het pronkstuk uit zijn nieuwe reeks. Ik zie er eerst een stel goedgevormde hersenen in, omgeven door wat een complex neuraal netwerk lijkt te zijn. De titel van het werk nodigt echter uit tot een diepere beleving van het beeld. Wellicht sta ik oog in oog met een archetype, dat zich vanuit mijn onbewuste aan mijn bewustzijn aandient. Al bij al een geruststellende gedachte, zo merk ik langzamerhand…
Naos Mandala © Lode Laperre
De expo ENARGEIA met nieuw werk van Lode Laperre loopt nog tot 13 november (laatste weekend!) vrij-zon 14u-18u bij Decentralized Art Club, Schoolstraat 14, 9040 Gent
