Daniela Chirion en de herontdekking van de hemel

Posted By Frederic De Meyer

Op het ogenblik dat Daniela mij haar nieuwste reeks omschrijft, lees ik het nieuwste boek van de analytische filosoof Bernardo Kastrup. Het is niet de eerste keer dat me dit overkomt: een perfecte ‘synchroniciteit’ tussen mijn lectuur en de ontmoeting met een kunstwerk, of een gesprek met een kunstenaar. Zó vaak zelfs, dat ik mezelf ervan verdenk hier onbewust naar op zoek te zijn, zo niet het verband tussen beide op een kunstmatige manier te construeren. Maar goed.

Heel kort gezegd gaat Kastrup ervan uit dat de buitenwereld een mentale constructie is. Geen verzinsel, want het blijft wat wij de realiteit noemen, maar een product van een bewustzijn dat in het verlengde ligt van het onze. Dit bewustzijn heeft echter een andere aard, die buiten ons begripsvermogen valt. Voordat u hem van een lichte vorm van esoterie verdenkt: Kastrup werkte lang voor het CERN in Genève. Bovendien liggen zijn logische conclusies niet ver af van de imperatieven van Kant. Nieuw is het idee dus niet, maar sinds Kant zijn er wel nieuwe argumenten opgedoken die deze stelling ondersteunen.

Kastrup gebruikt de metafoor van het dashboard van een vliegtuig: dit biedt een bruikbaar beeld van de omgeving, zonder de omgeving zelf waarheidsgetrouw weer te geven. Zo ook met onze relatie tot de ‘realiteit’: wat wij waarnemen is niet meer dan een interpretatie ervan.

Precies op dat punt in mijn lectuur stuurt Daniela mij een korte reflectie over haar nieuwe reeks wolken:

I look for Painting. By that I understand the lack of descriptivism and rhetoric.
There is no story behind my ‘Skies’ series.
I observe the sky, the clouds, and this is a pretext for compositions that sometimes go close to abstraction, but never lose touch with the reality that inspired them.
They reflect for sure my inner moods, as more or less everything we do is a self-portrait. A poetic one.
Like a black cloud hanging over the horizon.”

Waarnemen zonder erover na te denken: is dat wel mogelijk? Als alles wat we gewaarworden een interpretatie is, zoals Kastrup beweert, dan zou deze interpretatie toch in zekere zin in een taal moeten worden gevat—een of andere code om de overvloed aan visuele impulsen te reduceren tot iets begrijpelijks. Vandaar de vraag: kun je zomaar observeren zonder na te denken, zonder de behoefte te voelen te begrijpen wat je ziet?

Daniela geeft aan dat dit wel kan, omdat de wolken die ze schildert een veruitwendiging zijn van haar innerlijke wereld. Hier wordt de logica omgedraaid: de wolken reflecteren haar gemoed en zijn dus, in zekere zin, mentale constructies. Wanneer ze haar Oostendse lucht zwaarmoedig afbeeldt of zacht in het schemerblauw, is dat niet omdat de lucht haar op die manier verschijnt, maar omdat deze weergave overeenkomt met haar ‘innerlijke hemel’.

Dit zegt ze niet expliciet. Toch maak ik dit ervan, beïnvloed door mijn huidige lectuur van de analytische filosofie. Wat van haar kunst aan mij verschijnt, en de woorden die haar kunst begeleiden, vormen een eigen mentale constructie. Maar precies hierin schuilt de magische poëzie van kunst. Kunst is meer dan een mimesis van de werkelijkheid; het is een weergave van een innerlijke toestand die de kijker uitnodigt hetzelfde te doen.

Kunst biedt ons vaak een andere manier van kijken naar de realiteit. Het vreemde aan de wolken van Daniela is dat ze vertrekken vanuit het innerlijke, om vervolgens als spiegel te dienen voor datzelfde innerlijke. Ze vormen een vrij maar waarheidsgetrouw beeld van een gewaarwording van jezelf. Op deze manier naar de hemel te kijken bied je een nieuwe manier om jezelf te herontdekken.